Sabahtan beri harıl harıl araştırdığım, Türk halklarının şu ana kadar keşfedilen en eski atası olduğu düşünülen "Tiele" halkından bahsedelim biraz. Tiele, Çince'de "Dīnglíng" (丁零) (Türkçe: "tekerlek", neden böyle adlandırıldıklarını az sonra anlayacaksınız) ya da "Chìlè", Moğollar'da ise tegreg olarak geçer…devamıSabahtan beri harıl harıl araştırdığım, Türk halklarının şu ana kadar keşfedilen en eski atası olduğu düşünülen "Tiele" halkından bahsedelim biraz.
Tiele, Çince'de "Dīnglíng" (丁零) (Türkçe: "tekerlek", neden böyle adlandırıldıklarını az sonra anlayacaksınız) ya da "Chìlè", Moğollar'da ise tegreg olarak geçer ve aslen güney Sibirya'daki Lena Nehri boyunca, Baykal Gölü'nün de batısında yaşamışlardır. Wei Kitabına göre Tiele halkı, ilkbahar ve sonbahar döneminde Çin'in kuzeydoğusunda yaşayan kırmızı Di halkı olan "Chidi" (赤 狄), yani Türklerin atalarıdır. Tarihsel olarak MÖ 6. yüzyıldan sonra kurulmuş ve MÖ 3. yüzyılda batıya doğru yayılmaya başlamış, Hiung-Nu imparatorluğunun bir parçası olmuştur. Hiung-Nu yazısının bilinen en eski Türk alfabesi olan Orhun Alfabesi olduğu kabul edilmektedir.
Kışın kubbeli veya kümbetli otağlarını surlar içine kurmuşlardır. Yaz geldiğinde ise kerekü adı verilen ve katlanabilen otağlarıyla, kağnılara yüklenmiş halde veya kurulmuş durumda, yaylalara göç etmişlerdir. Bu göçlerde kağnı ile taşınabilen otağlarının yanı sıra, çok renkli keçelerden, kilimden veya işlemeli kumaşlardan yapılmış örtüler, göçebe yaşam tarzına uygun kaftanlar, çakşırlar, çizmeler, börkler, kemerler, süs eşyaları ve at koşumları da kağnılı boyların beraberinde götürdükleri önemli eşyalar arasında yer almıştır.
Çin kaynaklarında Tiele'ler hakkında sıklıkla bahsedilmiş olan temel karakteristik özellikler genellikle arabaları üzerindeki çadırlarda yaşadıkları göçebe hayat tarzlarından ibarettir. Arabalarından dolayı "Kaoçe" (Çince, "Yüksek Araba") olarak da anılmışlardır.
Dīnglíng isminin arkaik Çince'deki biçimi "tieng-lieng", Türkçedeki "tekerlek" kelimesi ile ilişkilidir. Yüksek tekerlekli savaş arabaları kullandıklarından dolayı "tieng-lieng" olarak anılmışlardır.
Tiele'ler, Türk kavimlerinin kurdukları devletlere katılmış ve devlet ortadan kalktığında bağımsız hareket edebilmişlerdir. Hiung-Nu ve Göktürk'lerin politik hayatlarında oldukça etkili bir topluluk olmuşlardır.
Türk tarihyazımı ve literatüründe Tiele ya da Töles olarak da adlandırılan Tiele boyları bir araya geldiklerinde bir devlet (bodun) kurulmuş oluyordu. Çin kaynaklarına göre, Göktürkleri kuran Aşina boyu da dahil olmak üzere, Orta Asya'da yaşayan Türk boylarının büyük çoğunluğu Tiele kökenlidir. Tiele boyları Göktürkler'den hemen sonra Oğuz boylarına dönüşmüş ve kendi arasında ikiye ayrılmıştır. Tiele boylarından doğu'da kalanlar, Dokuz Oğuzlar'ı yani Uygurlar'ı oluşturmuşlar, Batı Türkistan'da kalan boylar ise On-oklar'ı yani Batı Oğuzlar'ı oluşturmuşlardır. Türgişler ve Oğuz Yabgu Devleti'nin temelini atmışlardır.
Tarihe geçmiş Tiele boyları şunlardır:
Tola Irmağı'nın kuzeyindekiler; Bugut, Tongra, Wei-ho, Bayırku, Fu-lo, Mengch’en, T’u-jo-ho, İzgil, Hun, Hu-hsie.
Karaşar çevresi; Ch’i-pi, P’u-lo-chih, İ-shih, Su-p’o, Na-ho, Wu-kuan, Ye-shih, Yü-hi-huan.
Altay Dağları'nın güney batısı; Sir Tarduş (Yantuo), Shih-p’an, Ta-ch’i.
Semerkand’ın kuzeyi; Ho-shih, Ho-chie, Po-hu, Pi-kan, Chü-hai, Ho-pi-hsi, Ho-ts’o-su, Pa-ye-wei; Ho-ta.
Hazar Denizi'nin doğusu; San-suo-yen, Mie-ts’u, Lung-hu.
Bizans’ın doğusu; En-chü, Pei-ju, Chiou-li, Fu-wen-hunIssık.
Göl çevresi; Chuyue (Çiğil), Chumi, Chumuhun and Chuban.
Güney Sibirya çevresi; Dubo (Tuvalılar).
Göktürkler'in yıkılmasından sonra;
Dokuz Oğuzları yani Uygurları oluşturan Tiele boyları: Bugut, Hun, Bayırku, Tongra, İzgil, Ch'i-pi, Apuse, Kulunwuku, Ediz (Ati-e).
On Okları (Türgişler) yani Batı Oğuzları oluşturan Tiele boyları: Beş Tuo-lu (Tuchi-shih, A-li-sih, Suo-ho-mo-he, Chu'mu-kun, Hu-lu-wuchü, She-she-titun, Shu-ni-shih-Chu-pan), Nu-shih-pi (A-hsi-chie ch’üe, Ke-shu ch’üe, Pa-sai-kan, A-hsi-chie Ni-shu, Ke-shu-ch’u-pan). (Batı Oğuzları daha sonra Oğuz Yabgu Devletini ve Büyük Selçuklular'ı kurmuşlardır.)
Web yapım aşamasındadır.
En iyi deneyim için mobil uygulamamızı indir.
En iyi deneyim için mobil uygulamamızı indir.
Sabahtan beri harıl harıl araştırdığım, Türk halklarının şu ana kadar keşfedilen en eski atası olduğu düşünülen "Tiele" halkından bahsedelim biraz. Tiele, Çince'de "Dīnglíng" (丁零) (Türkçe: "tekerlek", neden böyle adlandırıldıklarını az sonra anlayacaksınız) ya da "Chìlè", Moğollar'da ise tegreg olarak geçer…devamı
Spoiler içeriyor
30 Ağustos, tarihimizin en derin, en anlamlı günlerinden biridir. Bu gün, yalnızca bir askeri zaferin ötesinde, bir milletin varoluş mücadelesini, bağımsızlık uğruna gösterdiği azim ve kararlılığın destanıdır. Atatürk'ün Nutuk'ta da dile getirdiği, “Bağımsızlık ve özgürlük benim karakterimdir” sözü, aslında bütün…devamı30 Ağustos, tarihimizin en derin, en anlamlı günlerinden biridir. Bu gün, yalnızca bir askeri zaferin ötesinde, bir milletin varoluş mücadelesini, bağımsızlık uğruna gösterdiği azim ve kararlılığın destanıdır. Atatürk'ün Nutuk'ta da dile getirdiği, “Bağımsızlık ve özgürlük benim karakterimdir” sözü, aslında bütün bir milletin karakterini, ruhunu ve direniş gücünü yansıtmaktadır. Bu karakter, 30 Ağustos Zaferi ile hayat bulmuş, bir millet, köleliğe ve esarete karşı boyun eğmeyerek, tam bağımsızlık yolunda azimle yürümüştür. Ancak bir husus vardır ki, bu milletin, çağımızın kendini “modern” sayan torunları; tarihini, geçmişini ve gerçeğini bilmeden kutlar bu kutlu günleri. Neydim demeden, araştırmadan, kitle psikolojisinin adeta kölesi olmuşçasına her yere yapıştırır “Kutlu Olsun!” mesajlarını. Araştırmasına gerek yoktur zaten, hazıra konmacılık, yapaylık ruhuna işlemiştir. İşte tam da bu yüzden kuru bir kutlama mesajıyla geçmeyi kendime yakıştıramadım ve Falih Rıfkı Atay'ın 30 Ağustos Anıları'nı ileterek kendi platformumu etkin kullanmak istedim. İstemeseniz de okuyacağınızı biliyorum.
Başkomutanlık Meydan Muharebesi, Kütahya'ya bağlı Dumlupınar yakınında 30 Ağustos 1922’de Türk ve Yunan ordusu arasında yaşanmıştır. Bu meydan savaşı, yapıldığı yerin ismi olan “Dumlupınar” ismiyle de anılır, Kurtuluş Savaşı’nın son büyük savaşı ve Türkiye açısından zaferi simgelediği gerekçesiyle aslen “Zafer Bayramı” ismiyle, ulusal bayram olarak kutlanmaktadır.
Türkiye ordusunun Yunanistan ordusuyla nihai karşılaşması ise Başkomutanlık Meydan Muharebesi’ni de kapsayan “Büyük Taarruz” olarak bilinir. Büyük Taarruz 14 Ağustos 1922'de kolorduların Batı’ya doğru yürüyüşe geçmesiyle başlamış, 9 Eylül'de ordunun İzmir'e girmesi ve 18 Eylül'de Yunanistan ordusunun Anadolu'yu tamamen terk etmesiyle sona ermiştir.
Ordunun başkomutanı Mustafa Kemal, kolorduların harekete geçmesinden sonra 19 Ağustos günü Ankara’dan ayrılmış ve Akşehir’e gitmiş, taarruz emrini ise 26 Ağustos 1922, Cumartesi sabahı vermiştir.
“Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri”, Falih Rıfkı Atay’ın Kurtuluş Savaşı ilgili anılarından oluşur. Atay, bu eserde aktardığı ve günü gününe tuttuğu notlara daha sonraları anımsadıklarını ekleyerek oluşturmuştur.
Her ne kadar bu kitap Mustafa Kemal'in mütareke, yani savaş sonrası barış günlerine ait anıları kapsasa da, kitaba alınan bölüm 24 Ağustos gününden başlar. Mustafa Kemal’in gizlilik içinde Ankara’dan ayrıldığı, haberler sağlıklı bir biçimde İstanbul’a gelmediği için, Atay'ın deyimiyle "müphem", yani belirsiz günlerin yaşandığı haftadır bu hafta.
Aşağıda okuyacağınız tarihçe, 30 Ağustos zaferinin ilk yıl dönümünde Falih Rıfkı Atay tarafından “Akşam” gazetesine yazılmıştır. 24 Ağustos’tan 30 Ağustos’a kadar geçen bir hafta içinde Türklük kaderinin ne denli bir hızla döndüğünü gösteren bu tarihçeyi, o günleri görmemiş olanlar için tekrarlayalım.
24 Ağustos
Gazeteler, Fethi Beyin Londra’daki şeriat (şartlar) ve teklifatından bahsetmektedir. “Lifild” ajansının bir tebliğine göre, Llyod George Mart teklifatının reddedildiği Türklere bildirilecektir. “Akşam” gazetesinin bu serlevhası (manşeti): “Konferansa ne zaman davet edileceğiz?”
25 Ağustos
Venedik’te aktedilecek konferans hakkında henüz hiçbir tebliğ olmamıştır. İngiliz sansürü tarafından bazı şartları tayyolunan (değiştirilen) bir havadise göre, konferansa Ankara hükümeti ve Babıali davet edilecektir. Babıali murahhaslarına ya İzzet veya Tevfik Paşa riyaset edecektir.
26 Ağustos
Her gün olduğu gibi, matbaada çalışıyoruz. Henüz Çatalca üstüne yürüyen Yunan fırkalarından endişe içindeyiz. Bir rivayete göre, eğer biz son teklifleri reddersek, Yunanlılar İstanbul'u alacaklar. Bütün ümit Fransız işgal ordusunun ve siyasetinin mukavemetine bağlıdır. Henüz Saray Babıali ve hepsinin fevkinde Kroker Otelinin saltanatı var. Rum ve Ermeni sansürlerinden geçirebilmek için yazılarımızı bin itina ile yazıyoruz.
Ankara yolcularından bermutat (alışıldığı üzere) hazırlık ve harp haberleri alıyoruz. Bu haberlere kendilerinin de inandığı yok. Fakat hemen herkesin kafasına şu ‘fikr-i sabit’ yerleşiyor. Bu sonbaharda eğer Ankara iyi kötü bir harekette bulunmazsa, kışın Anadolu'yu tutmak mümkün değildir. Ordunun siperler içinde bir kış daha geçirmeye tahammül edeceğinden şüphe ediyoruz. Usanç umumidir. Zafer kelimesi ancak politika edebiyatının ağzında, salâhiyet sahibi zannettiklerimizin hemen hepsi bizim bir taarruz teşebbüsümüzün cinnet olduğu kanaatindedir. Sonra öğrendik ki, Ankara'da dahil vaziyet daha başka türlü değildi. Zafere iman etmiş olanlar orada da ekall-i kalil’idiler (azınlıktırlar). Bir gözümüz Çatalca’da, bir gözümüz Londra'da. Siyasetin ânı bir kararını bekliyoruz.
*Ne yapacağız?" Hepimizin dilinde bu acı sual var, saat on bire geliyor. Arkadaşlarımızdan biri odadan içen girdi, yüzünde sır taşıyanlara mahsus bir acayiplik göze çarpıyor.
*Size Hilâl-i Ahmer’den (Kızılay'dan) bir havadis getiriyorum, fakat son derece ihtiyat ile yazalım, doğru çıkmayabilir," dedi. Havadis şuydu:
“Bugün öğleyin şehrimizin salahiyettar (yetkili) menabiinde (kaynağında) Kocaeli mıntıkasında Türk ordusu tarafından harekât-ı muhimme-i askeriye icrasına başlandığı söylenmekte idi. Vakit geç olduğundan dolayı bu harekâtın bir taarruz mukaddemesi (başlangıcı) mahiyetinde olup olmadığını tahkik edemedik. Havadisimizin mevsukiyetine (kesinliğine) itimat etmekle beraber, karilerimizin (okurlarımızın) tebliği resmilerimize intizar (öngörü) etmelerini tavsiye ederiz. Haber doğru ise, Allah ordumuzla beraberdir, neticeye itminan (inanış) ile muntazır (bekleyen) olabiliriz."
Ve tam altında Ajans Röyter'in bir tebliği “Murahhaslar Venedik’te ya Saray-i kralide yahut Lido adasında içtima edeceklerdir.”
27 Ağustos
Roma’dan bir küçük telgraf var. “Menderes vadisinde Türk ileri hareketi teeyyüd ediyor (askeri yönden güçleniyor)."
Atina'dan gelen başka bir telgrafta deniyor ki: “Türkler vakıa cephenin bazı noktalarında kuvvetsiz müsademelere (çarpışmalara) teşebbüs etmişlerdir. Bu faaliyet ehemmiyetsiz müsademeler mahiyetindedir."
Hilâli Ahmer’den, Fransız mehafilinden (loncasından), her taraftan tahkik ediyoruz. Muhbirler havadissiz dönüyor. Akşama kadar öldürücü bir merak içindeyiz. Havada asabiyet var.
28 Ağustos
Anadolu, telgraf ve posta muhaberatını tatil etmiştir. Motorlar ve kayıtlar Anadolu ile İstanbul arasında münakalâttan menolunmuştur. Ve ilk doğru haber “Ordumuz Afyonkarahisar cephesinde Yunan hatlarına taarruz etti.” Yunan tebliği ise mütemadiyen muvaffakiyetsizliğimizden geri çekildiğimizden, bazı kariyerlerini birer müddet işgal ettiğimizden bahsediyor.
Istırap içinde eziliyoruz. “Muvaffak olamazsak her şey bitti değil mi?" Bu suale herkes 'Evet!' cevabını veriyor. Ya Mustafa Kemal Paşa, o nerede? Herhalde taarruzu bir maksada veriliyor. Bazıları diyorlar ki “Meclisteki muhaliflerden o kadar bıktı ki, herçebadâbat (her ne olursa olsun) bir harekete geçti." Bu herçebadâbat sözünü reise bu türlü yakıştıramıyoruz. Muhakkak bir bildiği, bir düşündüğü var. Fakat nedir? O esnada bu lâhza onun beynindeki esrara vâkıf olmak için canımızı vereceğiz. İstanbul’u taarruzun muvaffakiyetinden sonraki meserretten ziyade bu ric'atten (geri çekilmeden) sonraki facialar işgal ediyor. Sokakla ecnebi askerlerini bize yemeğe hazırlanan canavarlar gibi görüyoruz.
29 Ağustos
Anadolu hâlâ susuyor "Akşam"da rivayet kabilinden bu havadis; "Bir habere göre askerlerimiz Afyonkarahisar’a girdiler." Fakat altında meseleyi tasrih ediyoruz; "Bu sabah telgrafhane hiç bir malûmat almamıştır. Yunanlılar öğleye kadar hiçbir tebliğ vermediler."
30 Ağustos
Anadolu tebliğleri karanlık içinden ilk ışıkları getirdi Dört sütun büyük serlevha ile şu havadis veriliyor "Ordumuzun sol cenabı düşmanın bir seneden ben tahkim ve tel örgülerle takviye ettiği üç sıra siperden mürekkep müstahzar (hazır) mevazii tamamen zaptederek süngü hücumlarla Afyonkarahisar'a girmiştir. Üsera (esir) ve ganaim (ganimet) pek çoktur.”
Rivayet, istediğimiz kadar: Eskişehir’i zapt etmişiz. Bilecik boğazı ateşimiz altında imiş. Bu akşam gazetesi bizi fersah fersah geçiyor. Hattâ Uşak'ın alındığını bile yazmak gayretkeşliğine düşüyor. Aramızda şöyle konuşuyoruz: “Anlaşılıyor ki Uşak-Bursa hattını alacağız. Şimdiden meseleyi bu kadar büyütmeye ne lüzum var? Ahali muvaffakiyetimizin derecesini ölçmek imkanlarını kaybedecek."
Bu gazetenin havadisleri muhayyel, buna şüphe yok ve biz meslek, biraz da siyaset endişesiyle onun bu yaygarasından sıkılıyoruz. Meğer o gün Yunan ordusu artık yokmuş. Hakikat, Akşam uydurucusunun hayalini bile geride bırakmış. Meğer o gün İzmir'e doğru yürüyormuşuz.
(Sığmadığı için devamı yorumlarda.)
Thorstein Hvíta Destanı Destanın henüz herhangi bir İngilizce ya da Türkçe çevirisi olmadığı için, orijinal dili olan İzlandaca'sından Norveççe'sine 1897'de yapılmış çevirisinden, tarafımca Türkçe'ye tercümesini yayınlamak istedim. 8 bölümden oluşan destanın her bir bölümünü bu gönderide ve gönderinin yorumlar kısmında…devamıThorstein Hvíta Destanı
Destanın henüz herhangi bir İngilizce ya da Türkçe çevirisi olmadığı için, orijinal dili olan İzlandaca'sından Norveççe'sine 1897'de yapılmış çevirisinden, tarafımca Türkçe'ye tercümesini yayınlamak istedim. 8 bölümden oluşan destanın her bir bölümünü bu gönderide ve gönderinin yorumlar kısmında veyahut paylaştığım Google Drive bağlantısı: https://drive.google.com/drive/folders/1k2y-aqguszcYufCd3VRQtsr6Wij2kEeY?usp=drive_link aracılığıyla, sırasıyla görüntüleyebilirsiniz. Keyifli okumalar.
Bölüm 1
Bir adam varmış ve adı Olve Hvíta'ymış. Bu adam, Øksne-Tore'nin oğlu olan Osvald'ın oğluymuş. Olve, Norveç'te toprak sahibiymiş ve Namdalen'de yaşarmış. (Daha sonra) Jarl Haakon'un hırsları nedeniyle oradan ayrılmış ve Yrjar'a (adalara) gitmiş fakat orada ölmüş. Adı Thorstein Hvíta olan bir oğlu varmış. Babasının ölümünden hemen sonra tüm mal varlığını alarak İzlanda'ya gitmiş ve gemileriyle birlikte Vaapnfjord'a gelmiş. Fakat hemen sonrasında tüm İzlanda'daki "isim" dönemi sona ermiş.
Vaapnfjord'daki Hov'da Steinbjørn adında bir adam yaşarmış; lakabı "Kısa" imiş. Amcası Eyvind Vaapne, Vaapnfjordsaa ile Vester-dalsaa arasında kalan tüm araziyi zamanında ona vermiş. Steinbjørn oldukça savurgan bir aileyi yönetiyormuş.
Thorstein tüm arazinin kullanımda olduğunu öğrenince Steinbjørn'a gitmiş ve ondan yeni bir arazi satın almış. Topta-voll çiftliğini inşa etmiş, birkaç kış boyunca orada yaşamış ve varlıklı ve saygın bir adam olmuş.
(Thorstein) evlenmeyi düşündüğü sıralarda kısa bir süredir yerleşik hayata geçmiş bir adammış ve tercihi Hvíta Rodgeir Ravnssøn'un kızı Ingebjørg'den yana olmuş. Oğulları Aanund, Tord ve Torgils ile kızları Torbjørg ve Tora olmak üzere birlikte beş çocukları olmuş. (Çok sonraları) Torgils'in yetenekli bir erkek olduğu ortaya çıkmış
Thorstein çok zengin olmuş. Öte yandan Steinbjørn Kort'un işleri yavaş ilerlemiş, bu nedenle Thorstein'dan borç para almaya gitmiş. Thorstein bunu yapmaya istekliymiş fakat (Steinbjørn Kort) Thorstein'dan o kadar çok borç para almış ki, Thorstein'ın mal varlığının büyük bir kısmı yok olmuş. Thorstein, borçlusuyla işlerinin ters gittiğini düşünmüş ve verdiği borcu nasıl geri alacağını bilmiyormuş gibi davranmış; ondan bunu direkt olarak talep etmiş.
Steinbjørn, Thorstein'a Hov'daki çiftliğini emanet etmiş.
Bu kişi oraya taşınmış, Godord'u satın almış ve en büyük reis olmuş.
İnsanlar arasında en dost canlısı olanmış ve Hov'da birçok kış yaşadıktan sonra, Ingebjørg o evde hastalanıp ve ölmüş.
Torstein bunun büyük bir kayıp olduğunu düşünmüş fakat çiftliğini eskisi gibi işletmeye devam etmiş.
Bölüm 2
Tore adında bir adam varmış. Suyun batısındaki Atlevik'te yaşayan Atle'nin oğluymuş. Şimdi orada Sauhuse bulunmaktadır.
Tore, yaşlı Brynjolv'un kızı Aaslaug ile evliymiş ve ondan iki Bjørn: Einar adında bir oğlu ve Olov adında bir kızı olmuş.
Einar sağlıklı fakat iri yarı olmayan, herkesten üstün olmak isteyen bir Kar'mış, bu nedenle pek iyi bir arkadaş sayılmazmış. Olov ise (civarın) en güzel ve en dost canlısı kadınıymış.
Sonra, Thorstein Hvíta, görme yetisini kaybedecek kadar kötü görmesine neden olan bir kaza geçirmiş. Artık çiftliğini yönetemeyeceğini düşünüyormuş ve oğlu Torgils ile konuşarak çiftliği devralmasını istemiş. Torgils, yapabildiği kadarıyla yardım etmenin onun görevi olduğunu söylemiş. Babası daha sonra ona Olov Toresdatter ile evlenmesi gerektiğini söylemiş. O da (babasının) sözüne uymuş ve birlikte çiftliğe gitmişler. Birbirlerine karşı derin bir sevgi besliyorlarmış ve Helge adında bir oğulları ve Gudrun adında bir kızları olmak üzere iki çocukları olmuş.
Torgils, o zamanlar yirmi yaşındaymış.
Bölüm 3
Rane, "Guldhat" lakaplı bir adamın adıymış; Torgils'in üvey babası ve Olov'un kuzeniymiş. Hov'da bir evi varmış. Çok kibirli bir adammış ve onunla uğraşmanın pek bir kötü olduğu söylenirmiş. Yine Hov'da yaşayan ve Hovsfolkenc ile akraba olan, "Flette" lakaplı başka bir adamın adı Torkel'miş. Büyük ve güçlüymüş.
Torbjørn, Mjølrakkcsletten ve Tistilsfjord arasındaki Sveinungsvik'te yaşayan bir adamın adıymış. Torbjørn iyi bir adammış ve yüce bir güce sahipmiş; Thorstein Hvíta'nın arkadaşıymış.
Knefilsdal'daki Skjeggestad'da Torfin adında bir çiftçi yaşarmış; onun da başka bir çiftliği varmış. Karısının adı Torgerd'miş. Üç oğulları varmış; birinin adı Thorstein ve lakabı "Adil Thorstein"miş, ikincisi Einar ve üçüncüsü Torkell'miş. Hepsi de umutlu çocuklarmış fakat Thorstein, içlerinde en iyisiymiş. Destanımızın anlatıldığı dönemde yetişkin bir adammış.
Kraake, Kraakeløk çiftliğinde yaşayan bir adamın adıymış. Hali vakti yerinde bir adammış ve evliymiş. Karısının adı Gudrun'muş. Helga adında bir kızları varmış; (Helga) son derece güzel bir kadınmış ve tüm Fljotsdalshered'deki en iyi evli kadın olarak kabul ediliyormuş.
Rivayete göre Adil Thorstein, babasından borç istemiş ve ona ülkeden çıkmak istediğini söylemiş. Torfin bunun olması gerektiğini düşünmüş ve ona istediğini vermiş.
Thorstein birkaç yazdır seyahat ettiği için kendini oldukça geliştirmiş, saygın bir adam haline gelmiş. Seyahati boyunca her zaman, babasının ve kendisinin ihtiyacı olduğunu düşündüğü malların bir kısmını bir kenara koyuyormuş.
Bir bahar, (Thorstein) kış boyunca İzlanda'dayken, Einar Toressøn babasına gitmiş ve ondan maddi yardım istemiş; Thorstein ile birlikte Fællig'e gitmek istediğini söylemiş. Thorstein, Einar'ın kendisiyle birlikte Fællig'e gelmesini reddedemeyeceğini söylemiş ve gemisinin yarısını ona vermiş; ancak Einar'ın nefret dolu mizacı, bu topluluk ile bir gelecek düşünmediğini açıkça belli ediyormuş. Eninde sonunda bir araya gelmişler ve yurt dışına çıkmışlar.
Thorstein, Einar'ın onurlandırılması için elinden gelen her şeyi yapmış ve her şeyden önce onunla ilgilenmiş; fakat yine de diğer insanlar tarafından, herkese karşı yardımsever ve iyi bir adam olduğunu kanıtladığı için, Einar'dan katbekat fazla onurlandırılmış. Bununla birlikte, bir süre için iyi geçinmişler.
Bölüm 4
Anlatılanlara göre bir kış, üvey kardeşler İzlanda'dayken Torfin, Thorstein'la sohbet etmiş ve ona yazın ne yapmak istediğini sormuş. Thorstein yurtdışına gitmek istediğini söylemiş. Bunun üzerine Torfin, çiftliği onunla birlikte yönetmek istediğini belirtmiş fakat Thorstein bunu istemediğini, istediği kadar mülke sahip olabileceğini söylemiş. Torfin şimdi de onun için bir evlilik düşündüğünü ve Helga Kraakesdatter'le flört etmesi gerektiğini belirtmiş. Thorstein, Helga'nın Kraake'nin tek varisi olması nedeniyle tarafların eşit olmayacağını söylemiş; ancak Torfin hem klan hem de diğer koşullar açısından bunun uygun olduğunu düşünüyormuş. Bu durumu Kraake'ye sunmuşlar; o, kendisinin uygun olduğunu söylemiş. Teklif daha sonra Helga'ya sunulmuş ve o da olumsuz bir yanıt vermemiş. Thorstein, Jaord'u aldığında tanıklar da oradaymış.
Thorstein önce yurtdışına gitmek istemiş; fakat eve döner dönmez düğün yapılacakmış.
Thorstein ve Einar bir süre yurtdışına çıkmışlar. Thorstein denizde iskorbüt hastalığına yakalanmış ve çalışamaz hale gelmiş. İnsanlar ona gülüyormuş ve bu Einar Ophavsman'ın suçuymuş.
Einar ilkbaharda Thorstein'a gitmiş ve evini kendininkiyle değiştirmesini istemiş. Sonra geminin ona kalacağını; Thorstein'ın İzlanda'ya gitmek istemiyor gibi göründüğünü söylemiş. Bunun üzerine Thorstein, Einar'ın Sindelag'ına (ekibine) katılmaktan farklı bir şey düşünmediğini belirtmiş.
İlkbaharda ev değiştirmişler, böylece Thorstein onun yatağını paylaşmış, fakat Einar seçimini çoktan yapmıştır.
Einar gemiyi yüklemiş ve Sommerem'in etrafından İzlanda'ya doğru yelken açmış. Oraya vardığında kendisine Tidender sorulmuş. O da düzgün bir haber veremeyeceğini söylemiş. Muhtemelen o gittiğinde Thorstein henüz ölmemişti; fakat o kadar "aptaldı" ki geri dönme ihtimali çok azdı. Einar daha sonra babasının yanına gitmiş ve Thorstein hakkında anlattığı her şeyde onu olabildiğince eleştirmiş.
Sonbaharda bir gemi Reydefjord'a giriş yapmış. Einar gemiye gitmiş ve Thorstein'ın öldüğünü söylemesi için Eastman'a para vermiş ve hem kendisi hem de gemideki diğerleri söyleneni yapmışlar.
Einar da Torstein'ın ölüm haberiyle eve gelmiş ve onun çirkin bir ölümle hayata gözlerini yumduğunu söylemiş.
Bölüm 5
Einar kış gelince babasına gidip ondan Helga Kraakesdatter'i istemesini istemiş ve Tore de bunu yapacağını söylemiş. Daha sonra evden ayrılmışlar ve Tore'nin Einar adına teklifini sunacağı Kraake'ye gelmişler. Kraake, Torstein'ın öldüğünden emin olmak istediğini söylemiş fakat Einar'a kızını verecek gibi görünüyormuş. Bunun üzerine Tore, Einar'ın Thorstein'a uygun görülen kadından hemen bir cevap beklemesi hususunun kendine yakışmayacağını söylemiş ve Kraake de bu durumda başka bir cevap verememiş. Bununla birlikte baba ve oğul evlerine dönmüşler.
Fakat kısa bir süre sonra Einar atını kuzeye, Hov'a sürmüş. Orada Torgils'e teklifini anlatmış ve reddedildiğini söylemiş.
Rane de oradaymış ve şöyle söylemiş: "Eğer bu kadını elde edemezsen, iyi arkadaşlara sahip olmanın sana pek bir faydası olmaz, Einar.” Ayrıca, Einar'ın başına gelen utancın, Torgils'in dostluğuna pek uygun olmadığını düşünüyormuş.
Torgils buna şöyle cevap vermiş: "Kraake'nin akıllıca davrandığını düşünüyorum ve onun yerinde olsaydım ben de aynısını yapardım."
Einar, Kraake'nin sözlerini olduğunu gibi yinelemiş fakat Rane, Torgils'i onunla gitmeye davet etmiş.
Torgils, Gifter davası çözülmek zorunda olsa bile bunun iyi bir şeye yol açmayacağından korktuğunu belirtmiş.
Sonra Einar ile birlikte Kraake'ye gitmişler ve Kraake daha öncesinde de olduğu gibi yine aynı cevabı vermiş. Bunun üzerine Torgils şöyle söylemiş: “Kızınız için avukatlık yapıyor olmalısınız; ama başka bir nedenden dolayı size dava vermedikleri gerçeğinden kaçamazsınız.” Kraake de cevap vermiş: “Kendimi buna maruz bırakmayacağım.” Kızı Einar'la evlenmiş ve düğününü yapmış.
Kraake, Thorstein'la olan nişanın Lag'da kalmamasından dolayı rahatlamış.
+
+
Yeni bir arkeolojik bulgu... Bilim insanları, MÖ 4. yüzyıla tarihlenen ve iki başsız sfenks tarafından korunan, Yunan tarihinin en büyük mezar alanını keşfettiler. 21. yüzyılın en önemli arkeolojik keşiflerinden biri olarak kabul edilen Amfipolis antik mezarı, bir grup uzman tarafından…devamıYeni bir arkeolojik bulgu...
Bilim insanları, MÖ 4. yüzyıla tarihlenen ve iki başsız sfenks tarafından korunan, Yunan tarihinin en büyük mezar alanını keşfettiler. 21. yüzyılın en önemli arkeolojik keşiflerinden biri olarak kabul edilen Amfipolis antik mezarı, bir grup uzman tarafından gün yüzüne çıkarılmıştır. Mezar, Yunanistan'ın Doğu Makedonya bölgesindeki Mesolakia Köyü yakınlarındaki Kasta Höyüğünde yer almaktadır. Ben de hâlâ daha Makedonya'dayken bu haberi size de aktarmak istedim.
Antik çağlardan kalma yapı, çevresi 500 metre olan bir duvarla çevrilidir. Bu duvar o kadar büyüktür ki, Selanik'in batısındaki Vergina'da bulunan İskender'in babası II. Filip'in mezarını bile gölgede bırakır. Mezar alanının büyüklüğü ve tahmini inşaat maliyeti nedeniyle ilk başta Büyük İskender'in burada yattığı düşünülmüştür. Ancak arkeolojik alanda ortaya konan bulgulara ilişkin yorum yapan uzmanlar daha sonra bu iddiaları yalanlayarak, mezarının tarihi kayıtlara göre Mısır'ın İskenderiye kentinde olduğunu ileri sürmüşlerdir.
Büyük mezar alanının girişinde kapıyı korur gibi duran iki başsız sfenks bulunmaktadır. Mezar odasında kırık mermer parçalarıyla birlikte iki sfenksten birinin başı ve kanat parçaları da bulunmuştur. Başlangıçta yapının girişi ve tüm odaları büyük taş bloklarla kapatılmış ve yapının içi büyük ölçüde kumla doldurulmuştur.
Mezar içerisinde iki muhteşem kadın heykeli de keşfedilmiştir. Her birinin uzatılmış bir kolu bulunmaktadır ve uzmanlar bunun, ana mezara girmelerini engellemek adına davetsiz misafirlere yönelik bir işaret niteliği taşıdığını düşünmektedir.
Ana mezar höyüğünün 70 metre yüksekliğinde olduğu ve tamamının doldurulması için yaklaşık 250 bin metreküp kuma ihtiyaç duyulduğu tespit edilmiştir. Roma döneminde duvarın bir kısmı kaldırılmış ve Amfipolis Aslanı'nın kaidesinde tek parça kesme taşlar bulunmuştur.
Ana mezar odasının büyük taş bloklardan yapıldığı, kutu şeklindeki yapının tamamının tabana gömüldüğü ve kesme taşlarla döşendiği ortaya çıkarılmıştır.
Yunanistan Kültür Bakanlığı, kompleksin içerisinde ahşap bir tabuta ait çiviler ile kemik ve camdan yapılmış dekoratif öğeler bulunduğunu da bildirmiştir. İlginç olan kısım ise mezarın içerisinde beş kişiye ait kalıntılar keşfedilmesidir. Ölenlerden birinin 60'lı yaşlarında yaşlı bir kadın olduğunu belirten uzmanlar, iki orta yaşlı erkeğin ve yakılmış bir bebeğin kalıntılarına da ulaşıldığını belirtmişlerdir.
Uzmanlar, bugüne kadar bulunan diğer antik yerleşim yerleriyle kıyaslandığında mükemmel durumda olan Amfipolis mezarının, antik mimarinin "benzersiz bir örneği" olduğunu düşünmektedirler.
Yunanistan'ın gururla ev sahipliği yaptığı bu anıtsal yapının titizlikle restore edilmesi için kapsamlı çalışmalar yürütülüyor ve çok yakında ziyaret için halka açılması planlanıyor.
Tiyatro dünyası yeni bir keşfe imza attı! İngiltere'nin çalışan en eski tiyatrosunda, kendi döneminde William Shakespeare'in soyunma odasına açılan 600 yıllık bir kapı keşfedilmiş. Kapının devam eden arkeolojik araştırmalar sırasında bulunduğu yer Norfolk, King's Lynn'deki St. George's Guildhall. Zemin kattaki…devamıTiyatro dünyası yeni bir keşfe imza attı!
İngiltere'nin çalışan en eski tiyatrosunda, kendi döneminde William Shakespeare'in soyunma odasına açılan 600 yıllık bir kapı keşfedilmiş. Kapının devam eden arkeolojik araştırmalar sırasında bulunduğu yer Norfolk, King's Lynn'deki St. George's Guildhall. Zemin kattaki bir duvardan iki adet tahta ve alçıpan tabakası çıkarılması sonucu kapının varlığını fark etmişler. Tiyatronun kreatif direktörü Tim FitzHigham'ın konu üzerine açıklaması şu şekilde: "Duvardaki garip şeklin aslen olağanüstü bir şey olduğu ortaya çıkması gerçekten şaşırtıcı. Bu oda en üst düzey lonca üyeleri tarafından üst katta ziyafet çekmeden önce kıyafetlerini değiştirmek için kullanılmıştır. 1400'lerin kulüplerine benzeyen loncalar salonu kullanmayı bırakmış ve oda muhtemelen oyuncuları ziyaret etmek adına bir tür giyinme odası rolünü üstlenmiştir."
Eldeki bulgulara göre Shakespeare'in bu sahnede 1592 veya 1593 yılında rol aldığı düşünülüyor. 1583'te kurulan bir oyuncu topluluğu olan Kraliçe Elizabeth'in "Adamlar"ının 1500'lerin sonlarında bu tiyatroda tam 10 kez sahneye çıktığına inanılıyor. "Bu kapı, Shakespeare'in burada oynadığını düşündüğümüz yıllarda kesinlikle ama kesinlikle burada bulunmuş ve büyük olasılıkla oyuncuların sahne değiştirdiği ve kostümlerini sakladığı bir odaya açılıyordu."
Arkeolog Dr. Jonathan Clarke tarafından yürütülen araştırmanın, olası bir merdivenin yerini tam olarak belirleyebileceği düşünülüyor. İngiltere'deki en büyük bozulmamış ortaçağ lonca salonu olarak tanımlanan bu birinci sınıf tiyatro, şu an için üstün koruma çalışmalarından geçirilmekte. Jonathan Clarke (keşfi yapan grubun bir parçası), "Bu oda, Guildhall'daki konumu nedeniyle seyahat eden oyuncu gruplarının kullanabileceği bir oda türüdür. Muhtemelen onlara bir şeyler koyabilecekleri, kostümlerini değiştirebilecekleri ve daha sonra merdivenlerden yukarı, birinci kata çıkabilecekleri özel bir alan vermiştir", diyerek sözlerini noktalamıştır.
"Decameron"daki üçüncü gün, "Fiammetta", Boccaccio'nun "Hitopadeşa"nın Latince versiyonundan aldığı bir hikayeyi anlatır. Hikayede bir adam, tutkuyla bağlı olduğu evli bir kadını kamu hamamında onunla buluşması için kandırır ve karanlıkta kocasını taklit ederek kadına tecavüz eder. Kadın kandırıldığını anladığın zaman da…devamı"Decameron"daki üçüncü gün, "Fiammetta", Boccaccio'nun "Hitopadeşa"nın Latince versiyonundan aldığı bir hikayeyi anlatır. Hikayede bir adam, tutkuyla bağlı olduğu evli bir kadını kamu hamamında onunla buluşması için kandırır ve karanlıkta kocasını taklit ederek kadına tecavüz eder. Kadın kandırıldığını anladığın zaman da durumuna bir çare bulamaz fakat "utanç ve aşağılanma tecavüzcüye değil, kadına aittir". Bugün herhangi bir haber kanalını izlemeye kalksak, aynı hikayeyi 650 yıl sonra yine ve yeniden görebiliriz (ya da Hitopadeşa'nın on ikinci yüzyıldan kaldığı düşünülürse, 900 yıl sonra). Ancak "aldatan" kadın Catella'nın da, tecavüzcüsünün de bildiği bir gerçek vardır ki, o da: Catella, tıpkı bugün gördüğümüz genç kadınlar gibi, niyetleri ne olursa olsun, "aldatıldığı" için cezalandırılacak veya öldürülecektir. Ancak ne olmuş canım? Plus ça change, plus c’est la même chose,* diyip geçebiliriz değil mi? Değil.
Günümüz tartışmaları için en önemli sorulardan biri olarak görülen o soru, 1540'larda Navarre’lı Marguerite tarafından muhtemelen Lourdes’un güneyindeki Pyrenees’teki favori termal kaplıcası Cauterets’te sorulmuştu. Soru, “Bir kadın gerçek aşkı bilip erdemini koruyabilir mi?” idi. Marguerite, Fransa Kralı I. François'nın kız kardeşi ve kendisinden çok daha genç olan Navarre Kralı'nın eşiydi. Şair, reformist ve bir entelektüeldi. "Decameron"u çok severdi, ki belki de bu sevgisi ona, "Gurur ve Önyargı"nın bize göründüğü kadar eski moda görünüyordu ve yeniden yazılması gereken bir geçmiş zaman eseriydi. Ailesi ve arkadaşlarıyla oturup yeni 100 hikaye oluşturmaya başladığı süreçte iki kural koymuştu: Hikayeler gerçek olmalıydı ve bu bahsettiğimiz en önemli soruya cevap vermeliydi. Marguerite, 100 hikayeyi derleyemeden 1549'da öldü. Derleyebildiği yaklaşık 70 hikaye ölümünden sonra "Heptameron" ismi adı altında toplandı. Bu hikayeler kendi tarzlarında "Decameron"daki hikayelerden biraz daha ilginçtirler çünkü her hikaye hakkında yapılan sohbetler daha uzun ve daha derinlemesine olup, "Decameron"daki anlatıcıların hikayelere verdikleri tepkilerden daha da fazla sorgulayıcıdırlar. Marguerite’in hikaye anlatıcılarının sonunda vardıkları cevabın özeti “hayır”dır: Bir kadın gerçek aşkı bilip erdemini koruyamaz.
Ancak bu soru, on yedinci yüzyılın sonlarında, bu kez Madame de Lafayette tarafından "Cleves Prensesi" adlı eserinde yeniden ele alınmıştır. Cleves Prensesi, benzer bir sorunla karşı karşıyadır. Uygun bir şekilde, sadık bir adamla evlenmiştir fakat başka bir adam Prenses'e aşık olmuştur. Hikaye ilerledikçe Prenses'in de sevgilisinin duygularını karşılıksız bırakmadığı ortaya çıkar. Hissettiklerini eyleme dökemez veya gösteremez (Birinci François'nın sarayında yaşadığı için gözler her zaman onun üzerindedir). Marguerite'in sorusu aniden parçalara ayrılır. Bilmek ne anlama gelir? Gerçek aşk nedir? Erdem nedir? Ve belki de bizim açımızdan en ilginci, kadın nedir?
Bu bilmecenin çözümü için, Madame de Lafayette, oyun yazarlarının kullanamayacağı bir edebi araç kullanmıştır: serbest dolaylı anlatım. Üç karakterinin de zihinlerine girer (karı, koca ve sevgili). Duygularını ve bu duygular hakkında nasıl düşündüklerini ikna edici bir şekilde tasvir eder. Ancak duygularını gizli tutmalarına izin verir ve bu gizliliğin acısını ve zevkini okuyucusuna detayları ile gösterir. Prenses gerçek aşkı bilir (duyguları ikna edicidir) ve erdemini korur (kocasına sadık kalır ve sevgilisine karşı duyduğu erotik hislerle kocasına karşı duyduğu şefkatli hisler arasındaki farkı anlar). En önemlisi, Madame de Lafayette, okuyucusunun bu ikileme sempati duymasını sağlamıştır çünkü zaten okuyucusunun empatisini başarıyla kazanmış, bizi Prenses'in bakış açısından görmeye ikna etmiştir. Prenses'in ataerkil çizgileri aşan duyguları bizleri rahatsız etmez, çünkü bu duyguları bir kez deneyimlediğimizde bir daha görmezden gelemeyiz. Prenses ile çoktan bağlantı kurmuşuzdur.
Şimdi bu deneyimi "Othello"daki Desdemona ile kıyaslayalım (çok severim). Shakespeare bir anlamda Marguerite'in sorusuna cevap vermiştir, ancak kendisinin cevabı diğerlerine kıyasla çok daha sınırlıdır. Çünkü Desdemona gerçek aşkı ancak bir süreliğine bilebilir. Othello'yu, Iago ve savaşçı erkeklerle çevrili olmasına rağmen sever. Ancak okuyucunun bildikleri Othello için önemli değildir, yine de onu öldürür. Desdemona ile empati kurmak, "Cleves Prensesi" ile empati kurmaktan daha basit ve doğrudandır.
Daha önce de bahsettiğimiz bu en önemli sorunun dört parçasına geri dönelim. Bilmek ne anlama gelir? Gerçek aşk nedir? Erdem nedir? Kadın nedir? Diğer yazarlar bu soruları ataerkil sistemi yıkmadan, hatta ve hatta sorgulamadan ele almışlardır. 1665'ten sonra bu soruların hayata geçişi, bugün bizim sahip olduğumuz dünyayı yaratmıştır.
İlginç bir şekilde, bir sorunun sorulması, kurulu bir düzeni değiştirmeye başlar. Bu tanım, bizim sorumuzun kadınlar arasında da sorulduğu anlamına gelmektedir. Genç yaşta okuma alışkanlığı edinmiş ve iyi eğitim almış kadınlar bu soruları kendi başlarına sormaya başlamışlar, ardından yazmaya, arkadaşlarıyla tartışmaya ve sonunda seslerini kamusal alanda duyurmaya başlamışlardır. Bu konuya çok kapsamlı olduğu için şimdi girmeyeceğim ancak talep olursa incelemeye ve birlikte üzerinden geçmeye hazırım.
Toparlamak gerekirse, kadınların tarih boyunca ve günümüzde sordukları sorular, toplumsal dönüşümün ve gelişimin bir anahtarıdır. Bu sorular sadece geçmişte yapılan hatalardan ders çıkarmakla kalmaz, aynı zamanda daha iyi bir gelecek için gerekli olan değişimleri de tetikler. Kadınların sesini dinlemek ve onların deneyimlerinden öğrenmek, hepimiz için daha adil, eşit ve kapsayıcı bir dünya inşa etmenin güzel ve etkili bir yoludur.
Bağlamdan koptum ise affola, ancak yararlı bir yazı olduğunu düşündüğüm için spesifik olarak Heptameron başlığı altında paylaşmak istedim. Saygılar.
Alain Delon'un vefatı üzerine açıp bir kez daha izlemeye karar verdiğim o şaheseri naçizane yorumlamak istedim. Saygılar ve sevgiler. René Clément'in "Kızgın Güneş" (1960) filmi, diğer her yapımdan farklı olarak, insanın aklına karşı konulamaz derecede tatmin edici bir dünyevi zevk…devamıAlain Delon'un vefatı üzerine açıp bir kez daha izlemeye karar verdiğim o şaheseri naçizane yorumlamak istedim. Saygılar ve sevgiler.
René Clément'in "Kızgın Güneş" (1960) filmi, diğer her yapımdan farklı olarak, insanın aklına karşı konulamaz derecede tatmin edici bir dünyevi zevk bütünü olarak oturan ilk filmlerden biridir. Bu zevkin gücünü seyirciye ilk olarak, filmin orijinal ismi olan ve birçok sahnesinin de onun yardımları ile çekildiği Akdeniz güneşini ima eden, "Plein Soleil" başlığını kullanarak aktarmışlardır. Amerika'da vizyona ilk girdiğinde "La Dolce Vita" tarzı bir çöküş ve "New Wave" modasına uygunluk açısından, zengin otel odaları, lobileri, taze yakalanmış balıklarla dolu limanları, güneşin altında endişesizce geçirilen uzun öğleden sonraları, bronzlaşmış vücutlar, sınırsız yat gezileri, denizin masmavi tonları, bol miktarda kum ve güneş ile lüks Akdeniz yaşamının muazzam kalitede bir reklamı rolünü oynamıştır. (Zira burada cömert ayrıntılarla örneklediğimiz İtalya artık kaybolmuş bir turist rüyası, başıboş Amerikalılar için ise bir cennettir.)
"Kızgın Güneş" yapımı, "kara film"in tam tersidir. Burada karanlık bir hava yoktur, her şey açık ve nettir. Filmin her karesi Henri Decaë'nin etkileyici sinematografisi ile doldurulmuş ve tadına varılması için izleyicisine adeta yalvarmaktadır. Renk ayarı katlanılmayacak derecede güzeldir. Yanlış anlaşılmasın, burada bir Hollywood fantezisini tasvir etmiyorum. Tasvir ettiğim şey kesinlikle bu filmin, seyir zevkinin hâlâ daha önemli olduğu ve sanatın sanat için icra edildiği dönemden gelen naif dokulara sahip olduğudur. Arzu ve kıskançlığın o rahatsız edici etkileri olmadan izlenebilecek bir filmdir "Kızgın Güneş", dolayısıyla filmin sonunda Tom Ripley'i anlamayız; fakat o ne istiyorsa biz de onu isteriz.
Uyarlandığı kitabın birçok ayrıntısını yeniden işleyecek özgürlüğe sahip olmasına rağmen, film Patricia Highsmith'in "Yetenekli Bay Ripley" (1955) isimli eserine oldukça sadıktır. Highsmith'in olay örgüsüne gereksiz eklemeler yapmamanın yanı sıra, Ripley'i acınacak bir figüre dönüştürmemiş, hatta ve hatta filmi onun yanlış yönlendirilmiş özlemleri üzerine detaylı bir eleştiriye indirgememiştir. (Highsmith de Ripley'nin güdülerini eleştirmekten çok onları okuyucusu ile paylaşmaktadır.) Delon ise Highsmith'in karakterinin özünü başarılı bir şekilde yakalamıştır. Karakteri kendini film süresince keşfeder, son olarak masum ve keyifli bir doğaçlama haliyle bir tür katilliğe açılan o yolu bulur.
Film, René Clément'in kariyerinde belirleyici bir dönüm noktasıdır. Mükemmel bir teknisyen olan Clément, mimarlık eğitimi almış ve sinema dünyasına ilk adımını kameraman olarak atmıştır. İlk yönetmenlik çabaları arasında bir dizi belgesel ve kısa film vardır ve ilk başarıları arasındaki "La bataille du rail" (1946), "Yasak Oyunlar" (1952), ve "Gervaise" (1956), onu güçlü bir anlatı inşa etme dürtüsüne sahip, gerçekçi ve yetenekli bir yönetmen olarak dünyaya tanıtmıştır. Clément tüm yeteneklerini "Kızgın Güneş" eserinde sergilemiş, fakat bu eseri, önceki çalışmalarına kıyasla olumlu ve hümanist değerlerinden oldukça uzak bir bağlamdadır.
Usta belgeselcinin gözü filmdeki belirgin ve gerçekle olan o sert temas hissini filmin ikna ediciliğinin büyük bir kısmını oluşturmak için kullanmıştır. Clément bize sadece iki adet hızlı ve vahşice işlenmiş cinayet göstermez, bir cesetten kurtulmanın ne kadar zor olabileceğini de tasvir ederek bu zorlu süreci seyircisine adeta yaşatır. Usta oyuncuların çalışmaları da bu ikna ediciliği, doğal olarak, ikiye katlamıştır. Oyuncuların fazla teatral oldukları noktalarda bile sunumları, gündelik hayatı bir performansa dönüştüren ve ayrıcalıklı bir sınıfın ayrıcalıklı yapaylığını taşıyan bireylerin o bahsettiğim otantik teatralliğini korur. Dekor ve oyunculuk, Tom ve Philippe'in Roma'daki kasabada karşılaştığı açılış sahnesinden itibaren, Clément'in "Yasak Oyunlar"ı ve "Gervaise"in 19. yüzyıl Paris sokak sahnelerinde gösterdiği o ustalık ile kusursuz bir şekilde harmanlanmıştır. Ayrıca, Highsmith'in kitabında bulunmayan bazı ögeleri de eserine ekleyerek tatil kasabalarındaki merkezi kişiliklere destek vermiş, sadece çevresel figürler olsalar da gerçek bir ortamın sinematik tasviri için vazgeçilmez birer parça olduklarını herkese göstermiştir.
Buradaki senaryo mükemmel bir uyarlama çalışmasıdır. Seyircileri olarak bizler, bu karmaşık durumun köküne zahmetsiz bir açıklama aracılığıyla kolayca ineriz. Clément birçok noktada Highsmith'in eserindeki "hiçbir şekilde savunulamaz" olan o makullük boşluklarını da geliştirerek seyircisine sunmuştur. Bu alanda, Eric Rohmer ve Les Cousins için "The Sign of Leo"yu ve Claude Chabrol için "À Double Tour"u yazan ve bu sürece "New Wave" şıklığını katabilecek olan Paul Gégauff'un yardımına başvurmuştur. Fakat Gégauff'a ve kadın düşmanlığına burada girmeyeceğim.
Film Clément'e, kısa bir süreliğine de olsa Fransız Hitchcock ününü kazandırmış, kendisinden sonra başarısı giderek azalacak bir yol açmıştır. Tekrarını neredeyse hiçbir filmde bulamadığımız o nitelik ise "Kızgın Güneş"in eşsiz zarafetidir: Hafif bir dokunuş, zalimlik, kıskançlık, yatıştırılamayan bir özlem ve komik bir coşku... Bu kadar farklı ve çeşitli birçok unsurun kaynaştırıldığı bir yapımın yeniden yakalanmasının imkansız olması, bana göre hiç de şaşırtıcı bir haber değil. "Kızgın Güneş" tekrar tekrar açılıp izlenmeye müsait ise şayet, bunun nedeni onun seyirciye verdiği kendine özgü ve sinsi zevki başka hiçbir yerde bulamamamızdır.
Az önce rastgele bir blogda karşıma çıkması ile nostalji yaşadığım bir konuyu buraya da taşımak istedim. Medyada pek fazla yer verilmese de her zaman için özellikle ilgimi çeken bir konu olmuştur. Buyursunlar. "Byron Kahramanı" ya da "Byronik Kahraman" (Byronic Hero)…devamıAz önce rastgele bir blogda karşıma çıkması ile nostalji yaşadığım bir konuyu buraya da taşımak istedim. Medyada pek fazla yer verilmese de her zaman için özellikle ilgimi çeken bir konu olmuştur. Buyursunlar.
"Byron Kahramanı" ya da "Byronik Kahraman" (Byronic Hero) adı verilen edebi terim, Lord Byron'ın kişiliğinden esinlenilerek ortaya konmuş, kendisinin çalışmalarının büyük bir çoğunluğuna da yayılmış olan bir tür tiplemedir. Şairimiz gibi, bu tipleme de "en büyük yeteneği ve tutkusu olan, topluma ve sosyal kurumlara karşı hoşnutsuzluk, hiyerarşi ve ayrımcılığa (her ikisine de sahip olmasına rağmen), ölüm veya sosyal kısıtlamalar ile aşkın önüne geçilmesine karşı bir duruş; isyan, sürgün, hoş olmayan gizli bir geçmiş, kibir, aşırı güven veya öngörü eksikliği" ve nihayetinde kendine zarar veren bir tavra sahiptir.
"Aşktan aciz veya yalnızca imkansız bir aşka muktedir olan Byron Kahramanı, sonsuz bir acı çeker. Yalnızdır, uyuşuktur, durumu onu tüketir. Canlı hissetmek isterse şayet, bunu kısa ve yıkıcı bir eylemin korkunç coşkusu içinde yapmalıdır."
— Albert Camus, The Rebel
Bu tipleme Romantizm döneminde öne çıkmıştır. Nadiren bir Kahraman, çoğunlukla Anti-Kahraman'dır (zaman zaman Anti-Kötü Adam veya sadece bir Kötü Adam da olabilir). Byronvari kahramanlar, ideallerine rağmen sosyal açıdan kınanacak şekillerde hareket edebilen ve ana akım topluma kesinlikle aykırı olan, derinden kusurlu bireylerdir. Byronvari bir kahraman kimseye boyun eğmeyeceği veya değiştirmeyeceği inançlara sahiptir, iç çatışmaları oldukça romantikleştirilmiştir ve kendisi mücadeleleri ve inançları üzerinde kafa yorar ve bunlarla boğuşur. Bazıları geçmişlerinde karanlık suçlar veya trajediler ima edilerek tasvir edilebilmektedirler, ki bu da toplumsal izolasyona, reddedilmeye, sürgüne veya bir tür kanun kaçağı muamelesi görmeye yol açmaktadır. Ancak bu husus, hikaye içerisinde kahramanın kendisine yönelik edindiği kaçınılmaz bir yok edici rolünü de oynamaktadır.
Byronik kahraman, çoğunlukla isyan ve üstünlük duygusunu paylaştığı "Übermensch" kavramı ile de örtüşebilmektedir. Benzer şekilde, ikisi de başkalarını umursamadan kendi arzularını takip ederken kötülüğe karşı açık bir ilgi duymadıklarından dolayı Pragmatik Kötü Adam olabilmektedirler. Eylemlerinin kötü olduğunu kabul edebilir fakat hedeflerine ulaşmanın başka bir yolu olmadığını da ifade edebilirler.
Bazı Temel Özellikleri:
- Genellikle erkektirler ve hem görünüşleri hem de kişilikleri açısından çekicilik ve karizmaya sahiptirler. Bu yeteneklerini sosyal ve romantik hakimiyet elde etmek için kullanırlar.
- Duygusal olarak hassastırlar, bu da duygusal çatışmalara veya ani ruh hali değişimlerine yol açabilmektedir.
- Çok zeki, anlayışlı, gelişmiş, eğitimli, kurnaz ve uyumlu fakat bencildirler.
- Kendilerini yoğun bir şekilde eleştirirler ve iç gözlem yaparlar. Karanlık ve düşünceli olarak tanımlanabilirler.
- Alaycı, dünyadan bezmiş ve yorgundurlar; çoğu zaman gizemli, karanlık ve sorunlu bir geçmişe sahiptirler.
-Başkalarının felsefelerine aldırmadan kendi felsefelerimi yaşama konusundaki yoğun dürtüleri ve kararlılıkları çoğunlukla büyük bir çatışma yaratmaktadır ve olur da başarısız olurlarsa olaylar trajik bir sonla, başarılı olurlarsa devrimle sonuçlanabilmektedir.
Meşhur Byronik Kahramanlar:
Erik/Hayalet - Operadaki Hayalet
Grendel - Beowulf
Heathcliff - Uğultulu Tepeler
Lestat - Vampirle Görüşme
Lucifer/Şeytan - Paradise Lost
Severus Snape - Harry Potter
Tyler Durden - Fight Club
Anakin Skywalker - Star Wars
Batman
Kaptan Jack Sparrow - Karayip Korsanları
Michael Corleone - Baba
Q - Star Trek
V - V for Vendetta
Wolverine - X-Men
Örnekler çoğaltılabilir. Aklınızda bir karakter ya da eser varsa, edebi eser ya da kitap olmak zorunda değil, yorumlarda tartışabiliriz.
Ruh Eşleri Üzerine “İnsanlar başlangıçta çift cinsiyetliydiler”, der Aristophanes, Platon'un “Şölen”indeki aşkın kökenlerine dair fantastik anlatımında. Aristophanes'in bildirdiğine göre, ilk insanlar sadece iki cinsel organa sahip olmakla kalmamış, iki yüz, dört el ve dört bacakla donatılmışlardı. Bu “canavarlar” çok hızlıydılar,…devamıRuh Eşleri Üzerine
“İnsanlar başlangıçta çift cinsiyetliydiler”, der Aristophanes, Platon'un “Şölen”indeki aşkın kökenlerine dair fantastik anlatımında. Aristophanes'in bildirdiğine göre, ilk insanlar sadece iki cinsel organa sahip olmakla kalmamış, iki yüz, dört el ve dört bacakla donatılmışlardı. Bu “canavarlar” çok hızlıydılar, taklalar atarak hareket ediyorlardı ve o kadar güçlüydüler ki, tanrılar bile insanların egemenliği hususunda endişeliydiler.
Bu insanların güçlerini hafifletmek isteyen Yunan Tanrılar Kralı Zeus, her birini ikiye bölmeye karar vermiş ve oğlu Apollon'a emretmiştir, “Yüzünü (...) yaraya doğru çevir, böylelikle her bir insan ikiye bölündüğünü görecek ve daha iyi bir düzene girecek.” Fakat Zeus bununla da kalmayıp, tehdit oluşturmaya devam ettikleri takdirde onları tekrar böleceğine söz vermiştir, “(..) ve tek ayakları üzerinde zıplayarak yaşamak zorunda kalacaklar!”
“Kesilen insanlar sefil bir grup imiş”, der Aristophanes. “(Her biri) diğer yarısını özlüyordu, bu yüzden kollarını birbirlerine doluyor, birlikte büyümek istiyorlardı.”
Platon'un bütün karakterlerinin aşk üzerine konuşmalar yaptığı, aralara bolca içki sıkıştırılmış “Şölen”e Aristophanes'in katkısı da işte böyledir. Platon'un en tuhaf konuşmaları Aristophanes'e vermesi bir hata değildir. Kendisi, Yunan kadınların savaş yüzünden “greve gittiği” ve savaşmayı bırakana kadar kocalarıyla s*ks yapmayı reddettiği “Lysistrata” gibi “müstehcen” oyunların sorumlusu, zamanında Atina'nın en ünlü (ve bana göre en komik) komedi oyun yazarıydı.
Peki Aristophanes'in konuşmasının aşk ile alakası nedir?
Aristophanes konuşmasının, “birbirimizi sevme arzumuzun kaynağını”, açıkladığını belirtir. “Sevgi her insanın içine doğar; iki yarımı bir araya getirir; ikiden bir yaratmaya ve insan doğasının yarasını iyileştirmeye çalışır. O halde her birimiz, insani bir bütünün “eşleşen yarısı”yız (...) ve her birimiz daima diğer yarımızı ararız”, der. Bu “teşhis”, Hallmark yazarlarına ve Hollywood yapımcılarına ilham veren Romantik Komedi’ler aracılığıyla herkese aşılanmış bir tür aşk tarifidir, kim olursa olsun kulağına tanıdık gelir. “Aşk, kişinin ruh eşini keşfetmesidir”, der Tom Cruise'un “Yeni Bir Başlangıç” filminde hayat verdiği Jerry Maguire karakteri, diğer yarınızı, yani sizi tamamlayan kişiyi bulmaktır.
Aristophanes bir taraftan oldukça gerçek bir olguyu kastetmektedir. Kendisinin de tasvir ettiği gibi aşkı, “insan doğasının yarasının” tedavisi olarak görebiliriz. Ancak filozoflar için “insan doğasının yarası”, bu tanımdan çok daha fazlasını ifade etmektedir.
Neden aşkı ararız?
Artık hepimizin de bildiği üzere, Yunan filozoflar insanların doğuştan yaralı olduğu konusunda hemfikir olmuş, hiç değilse doğamıza işlemiş ölümcül alışkanlıklara eğilimli olduğumuz sonucuna varmışlardır. Bu çıkarım doğrudur, insanlar yüzyıllardır kalıcı tatmin sağlayamayacak işlerde tatmin aramakta ısrar etmişlerdir. Aristoteles ise bu sahte cazibelerin mal, mülk, güç ve şöhret gibi hedefleri de içerdiğini belirtmiştir. “Bu hedeflerden herhangi birine adanmış bir yaşam oldukça sefil ve boş bir hale gelir.”
Augustinus önderliğindeki Hristiyan filozoflar da bu teşhisi kabul etmiş ve üzerine bir de teolojik bir yorum eklemişlerdir. Maddi varlıkların peşinde koşmak, nihai “Düşüş”ün kanıtıdır ve günahkâr doğamızın bir belirtisidir. Dolayısıyla bu dünyada, Ortaçağ insanının da deyimiyle, “doğaüstü bir hedefe doğru yol alan hacılarız biz”. Augustinus, insanların arzularını dünyevi şeylerle tatmin etmeye çalıştıklarını, ancak içlerinde sonsuzluğun bir parçasını taşıdıkları için buna mahkûm olduklarını söylemiştir. Buna bağlı olarak sonu olan hiçbir şey insanlığı tatmin edemez. “Bizler Tanrı'nın suretinde yaratıldık ve sonsuz arzularımız ancak Tanrı'nın sonsuz doğası tarafından tatmin edilebilir,” der.
17. yüzyılda yaşamış Fransız filozof Blaise Pascal, konuyla ilgili seküler duyarlılıklara nispeten daha uyumlu bir açıklama sunmuştur. Kendisi, günahların ve kötü alışkanlıkların kaynağının insanın hareketsiz bir şekilde oturup kendisiyle baş başa kalamaması ve bilinmeyeni düşünememesi olduğunu iddia etmiştir. “Zihnimizi meşgul etmek ve içimize sızan sıkıntılı düşünceleri engellemek adına savaş, sarhoşluk ya da kumar gibi sıkıntılı uğraşlara başvururuz”, der. Pascal'a göre doğamızın yarası varoluşsal bir durumdur, hiçbir bilimin cevap veremeyeceği ya da çözemeyeceği durumumuzun mutlak belirsizliği sayesinde, sürekli olarak kaygının ya da umutsuzluğun eşiğinde sallanmaktayızdır.
Aşk, hayatın sorunlarına bir çözüm müdür?
Platon'un Aristophanes aracılığıyla dile getirdiği önermeye dönecek olursak: Kaç kişi aşkı hayatındaki sorunlara bir cevap olarak görmektedir? Kaç kişi aşkın doğamızdaki “yarayı” iyileştireceğini ve hayata anlam katacağını umuyor ya da bekliyordur? Kültürümüz ve insanlığa medya aracılığı ile dayatılmaya çalışılan norm pratikte bunu emrediyor olsa da, rasyonel pek az kişinin böyle düşündüğüne eminim.
Hollywood'a göre ruh eşiniz şaşırtıcı ve beklenmedik bir biçimde ortaya çıkabilir! Sizin zıddınız gibi görünebilir fakat yine de açıklanamaz bir şekilde birbirinizden etkilenirsiniz. Ya da alternatif olarak, sevgiliniz başlangıçta kaba veya soğuk görünebilir fakat siz onu gizliden gizliye çekici bulursunuz (bulmak zorunda bırakılırsınız). Bu filmler tipik olarak kahramanlar ruh eşlerini bulduklarında sona erer ve aşkın gerçek sınavı olan çocuk sahibi olmak ve evlilik sonrası mutluluğa dair hiçbir fikir vermezler.
Aristophanes ise aşka oldukça aşırıya kaçan talepler ve beklentiler yüklemiştir: “Bir kişi, kendi yarısını bulduğunda,” diye haykırır, “harika bir şey olur: İkisi de aşk, birbirlerine ait olma hissi ve arzu tarafından vurulur ve birbirlerinden bir an bile ayrılmak istemezler. Bunlar, hayatlarını birlikte tamamlayan ve yine de birbirlerinden ne istediklerini tam olarak ifade edemeyen insanlardır.”
Bu ifade kulağa oldukça mucizevi gelir ve Platon da, doğal olarak, buna inanmamıştır, bu yüzden bu ifadeyi Aristophanes'in hicivli hikayesine yerleştirmiştir. Kısacası, bütün bu ifadelerin hepsi oldukça efsanevidir.
Gerçek aşk var mıdır?
“Ruh eşi” kavramı, evrende sizin eşiniz olan, sizi tamamlayan ve bir şimşek çakmasıyla tanıyacağınız tek bir kişi olduğunu ima eder. Ya gerçek aşkı ararken, boş yere şimşeklerin çakmasını bekliyorsanız? Ya beklediğiniz o mükemmel eş mevcut değilse?
Oyuncu ve komedyen Aziz Ansari, “Modern Romance” adlı kitabında Aristophanes tarafından sahnelenmiş olabilecek bir düğüne katıldığını anlatmıştır: “Yeminler çok güçlüydü. Birbirleri hakkında söylenebilecek en olağanüstü şeyleri söylüyorlardı. “Sen hayatın ışığını alan ve onu gökkuşağına dönüştüren bir prizmasın”, gibi şeyler.” Ansari, yeminlerin o kadar coşkulu ve o kadar yüce olduğunu söylüyor ki, “dört farklı çift, sözüm ona bu yeminlerde ifade edilen aşka sahip olmadıklarını düşündükleri için ayrıldılar.”
Yani zamana ve koşullara karşı gelebilen aşk sıradanlaşır mı?
Aşk, en az bir kez aşık olmuş herkesin tanıklık etmiş olabileceği üzere, hayatın sorunlarına çözüm değildir. Romantizm çoğu zaman baş ve kalp ağrısının başlangıcıdır. Varoluşsal bir yarayı iyileştirmek adına başka bir insana böyle bir yük yüklemek veyahut ondan medet ummak adil değildir. Bu, hiçbir ölümlünün üstesinden gelemeyeceği kadar büyük bir sorumluluktur. Bu yüzden Platon'un Aristophanes aracılığıyla sunduğu bu ters eleştiriyi kabul ediyorum, gerçek aşk zaten çok daha sıradan ve dünyevidir. Fakat şunu da belirtmeliyim ki, gerçek aşk, sonucu itibariyle olmasa da kökenleri itibariyle dünyevidir. Aniden, ilk görüşte keşfedilmez. Aksine büyük bir çalışmanın, sürekli dikkatin ve fedakarlığın ürünüdür.
Aşk, sorunların çözümü değildir demiştik, fakat tüm süreci daha keyifli ve onları daha katlanılabilir bir hale getirdiği doğrudur. Ruh eşleri var ise şayet, ömür boyu süren bir birliktelik, ortak görevlerle geçirilen bir ömür, acıya katlanmak ve elbette neşeyi keşfetmek ile şekillenmektedirler.
Yine bir kavram çıktı karşıma ders kitaplarım arasından, orijinal ismi Yunanca "κύκνειον ᾆσμα" (kykneion asma), Latincesi "Carmen Cygni" ve İngilizcesi "Swan Song" ya da dilimizdeki hali ile "Kuğu Şarkısı". Kuğu Şarkısı, ölümden veya jübileden hemen önce yapılan son bir jest,…devamıYine bir kavram çıktı karşıma ders kitaplarım arasından, orijinal ismi Yunanca "κύκνειον ᾆσμα" (kykneion asma), Latincesi "Carmen Cygni" ve İngilizcesi "Swan Song" ya da dilimizdeki hali ile "Kuğu Şarkısı".
Kuğu Şarkısı, ölümden veya jübileden hemen önce yapılan son bir jest, hareket veya performans için kullanılan mecazi bir ifadedir. Bu ifade, kuğuların yaşamlarının çoğunu sükûnet içinde geçirmelerine rağmen ölümlerinden hemen önce hoş bir şarkı söyledikleri yönündeki eski bir inancı yansıtmaktadır. Temeli uzun süredir tartışılan bu inanç, MÖ 3. yüzyılda Eski Yunan'da atasözü haline gelmiş, sonrasında Batı şiirinde ve sanatında da birçok kez kullanılmıştır.
Kuğu, Yunan mitolojisinde tanrı Apollon'a adanmış bir kuştur ve bu nedenle uyum ve güzelliğin simgesi olarak kabul edilmiştir.
Misal, Ezop'un “Kuğu ve Kaz” masalı, kaz yerine yanlışlıkla yakalandığında hayatını kurtaran şarkısıyla tanınan kuğu şarkısı efsanesi ile tanınmıştır.
MÖ 458 tarihli Aeschylus'un "Agamemnon"unda da bu kavrama referans verilmiştir. Clytemnestra bu oyunda, ölen Cassandra'yı “son ağıtını yakan” bir kuğuya benzetmiştir.
Platon'un "Phaidon"undaki Sokrates karakteri, kuğuların yaşamlarının erken dönemlerinde de şarkı söylemelerine rağmen, bu eylemi ölmeden önceki kadar güzel yapmadıklarını ifade etmiştir. Kuğuların şarkılarının kederli olduğuna dair yaygın bir inanış olduğunu, ancak Sokrates onların “öteki dünyadaki nimetleri önceden bildikleri için” neşe içinde şarkı söylediklerini düşünmeyi tercih ettiğini eklemiştir. Aristoteles, "Hayvanların Tarihi Üzerine" adlı eserinde kuğuların “müzikal" hayvanlar olduklarını ve "özellikle ölüm yaklaştığında" şarkı söylediklerini belirtmiştir. MÖ 3. yüzyıla gelindiğinde bu inanç bir şekilde bir atasözüne dönüşmüştür.
Ovidius da, “Picus ve Canens'in Hikayesi”nde bu efsaneden bahsetmiştir:
"Gözyaşları içinde tiz bir sesle kelimeler sayıkladı,
Kuğu gibi, hüzünlü kederine ağıt yakarak
Ölmek üzereyken cenaze ağıtını söyledi."
Bu kavramın, Helios ve Clymene'nin hırslı ve inatçı oğlu Phaethon'un ölümü üzerine Liguria'lı Cycnus'un yaktığı ağıtla bir bağlantısı olması da muhtemeldir. Cycnus ismi Eski Yunanca “kuğu” anlamına gelen kelimenin Latinceleştirilmiş halidir. Hyginus "Fabulae"sinde tanrılar tarafından kuğuya dönüştürülen kederli Kiknos'un, ölen Phaethon'un üvey kız kardeşleri olan ve Phaethon'un ölümüyle başkalaşım geçiren Heliades'in, kehribar ağlayan kavakların ağıtına katıldığını öne sürmektedir.
Efsaneden ilham alan ve şu anda aklıma gelen diğer şairleri şu şekilde sıralayabilirim:
Samuel Taylor Coleridge
The Dying Swan, Lord Tennyson
Parlement of Foules, Chaucer
not defterleri, Leonardo da Vinci
Venedik Taciri; Othello, Shakespeare
Gümüş Kuğu, Orlando Gibbons
Sizin de aklınıza gelen bir örnek varsa bahsetmekten çekinmeyin. Saygılar.