Her zamankinden güzel bir inceleme yazmıştım ancak son anda yayınlamaktan vazgeçtim. Onun yerine, bir seferlik de olsa, kitabı güzelce özetlediğini düşündüğüm, benim için de muazzam anlamlar ifade eden bir alıntı paylaşmak istiyorum. Doğru bir şekilde okuyun, okutturun. "Elbette aşk, tanrıların…devamı
Web yapım aşamasındadır.
En iyi deneyim için mobil uygulamamızı indir.
En iyi deneyim için mobil uygulamamızı indir.
Türk tarihini kayıt altına almış Çin, Tibet, Moğol ve benzeri kaynakları kronolojik sıraya göre düzenleyip listesini çıkardım. Olur da yeni bir kaynağa ulaşırsam, burada kayıtlı olmayanları da ekleyip güncellerim. Dileyen, aşağıda bulunan listeyi kopyalayabilir ya da kaynak eklemesi yapabilir. Çin…devamıTürk tarihini kayıt altına almış Çin, Tibet, Moğol ve benzeri kaynakları kronolojik sıraya göre düzenleyip listesini çıkardım. Olur da yeni bir kaynağa ulaşırsam, burada kayıtlı olmayanları da ekleyip güncellerim. Dileyen, aşağıda bulunan listeyi kopyalayabilir ya da kaynak eklemesi yapabilir.
Çin Kaynakları:
— Shiji (史记), Sima Qian (MÖ 109 - MÖ 91)
— Hanshu (汉书), Ban Gu (MS 1. yüzyıl)
— Weishu (魏书), Wei Shou (MS 554 - 557)
— Zhoushu (周书), Linghu Defen (MS 636)
— Suishu (隋书), Wei Zheng (MS 636)
— Tongdian (通典), Du You (MS 801)
— Xin Tangshu (新唐书), Ouyang Xiu ve Song Qi (MS 1060)
Tibet Kaynakları:
— Eski Tibet Yıllıkları (PT 1288, ITJ 0750), Tibetli tarihçiler ve rahipler tarafından yazılmıştır (MS 7. - 9. yüzyıllar)
— Dunhuang Kayıtları (Pelliot Tibétain - PT 1071), Anonim (MS 8. - 9. yüzyıllar)
Moğol Kaynakları:
— Moğolların Gizli Tarihi (Монголын нууц товчоо), Anonim (MS 1240)
— Jami' al-Tawarikh, Reşidüddin Hamedani (MS 1300)
İlhanlılar Devletine aittir fakat Cengiz Han ve haleflerinin, Orta Asya Türk boylarıyla olan ilişkilerini ve fetihlerini anlatır.
Ek Kaynaklar:
— Menandros Protektor’un Raporları, Menandros Protektor (MS 6. yüzyıl, Bizans)
— İbn-i Fadlan Seyahatnamesi, Ahmed ibn Fadlan (MS 921 - 922) (Abbasi Halifeliği)
Volga Bulgarlarına gönderilen bir Abbasi elçisi olan Fadlan'ın, Türk boyları hakkında gözlemlerini içerir.
Bu sıralama, Türk tarihini birincil kaynaklardan gözlemlemek isteyenler için zaman çizelgesi görevi görmekte ve komşu milletler ile Türk halkları arasındaki tarihsel etkileşimler hakkında detaylı bilgi sağlamaktadır.
Az önce müthiş bir haber ile karşılaştım ve eminim arkeoloji ile ilgilenen herkesin de ilgisini çekecektir: "Bilim insanları, bir asırdan fazla bir süre önce şu anda yerinde Irak bulunan bölgede keşfedilen 4.000 yıllık çivi yazılı tabletleri başarıyla tercüme etti. Tabletler,…devamıAz önce müthiş bir haber ile karşılaştım ve eminim arkeoloji ile ilgilenen herkesin de ilgisini çekecektir:
"Bilim insanları, bir asırdan fazla bir süre önce şu anda yerinde Irak bulunan bölgede keşfedilen 4.000 yıllık çivi yazılı tabletleri başarıyla tercüme etti. Tabletler, bazı ay tutulmalarının ölüm, yıkım ve veba alametleri olarak sınıflandırılma aşamalarını anlatıyor."
Şu ana kadar sonuçlanan araştırmalara göre tablet yazarlarının tahminlerde bulunmak için gece vakitleri, gölge hareketleri ve tutulmaların tarih ve uzunluklarını kullandıklarını zaten biliyoruz. Örnek olarak henüz çözümlenmiş tabletlerde kayıtlı alametlerden birini verelim, "bir tutulmanın merkezi birdenbire kararırsa (ve) birdenbire netleşirse: bir kral ölecek, Elam'ın yıkımı (demektir)." Mezopotamya'da bir bölge olan Elam, şu anda İran sınırları içerisinde yer almaktadır, M.Ö. 2400 civarında ortaya çıkan feodal bir devlettir ve uzun yıllar boyunca antik Orta Doğu'da büyük bir güç olmayı başarmıştır.
Başka bir alamet ise, "tutulma güneyde başlar ve aniden aydınlanırsa: Subartu ve Akkad'ın çöküşü", anlamına gelmektedir. Subartu, Mezopotamya'nın kuzey kesiminde yer almış, Akkad ise M.Ö. 24. ve 23. yüzyıllarda Sümer şehir devletlerini fethetmesiyle tanınan bir hükümdar olan Büyük Sargon'un saltanatı sırasında Akad İmparatorluğu'nun başkenti olmuştur.
Araştırmacı Andrew George, alametlerin kökenlerinin gerçek yaşam deneyimlerinden alınmış olabileceğini ifade etmiştir. Ancak, alametlerin çoğu muhtemelen tutulma özelliklerini çeşitli tahminlerle ilişkilendiren teorik bir sistem tarafından belirlenmiştir.
Hepimizin bileceği üzere, Babil ve Mezopotamya'nın diğer bölgelerinde, gökyüzündeki olayların geleceği tahmin edebileceğine inanılırdı. Yöneticiler, gece gökyüzünü izleyen ve gözlemlerini kehanet metinleriyle karşılaştıran astrologların tavsiyelerini alırlardı. Tahmin, "kral ölecek" gibi korkunç bir kehanet ile sonuçlanırsa, kralın tehlikede olup olmadığını belirlemek üzere hayvan bağırsakları kullanılan ek ritüeller gerçekleştirilirdi. Bu ritüellerin kötü alametleri geçersiz kılacağına ve arkalarındaki kötü güçlere karşı koyacağına inanılıyordu. Bu nedenle, kötü alametlere rağmen, tahmin edilen geleceğin değiştirilebileceğine yönelik bir inanış da bulunuyordu.
Gördüğüm haberin bağlantısını kaybettim fakat British Museum'ın resmi internet sitesinde bahsedilen tabletlerin hepsini bulabilirsiniz. Meraklısına duyurulur.
Çarşamba, 7 Ağustos 2024 Günlüğüm ya da defterlerim dışında bir şiir köşesi yapmayı her zaman için istemişimdir fakat gerçek şu ki, yazdıklarımı benden başka birilerinin okuyabiliyor oluşu beni bir yönden mutlu ederken, diğer yönden muazzam derecede rahatsız etmekteydi ve negatif…devamıÇarşamba, 7 Ağustos 2024
Günlüğüm ya da defterlerim dışında bir şiir köşesi yapmayı her zaman için istemişimdir fakat gerçek şu ki, yazdıklarımı benden başka birilerinin okuyabiliyor oluşu beni bir yönden mutlu ederken, diğer yönden muazzam derecede rahatsız etmekteydi ve negatif kısmım bu hususta daha baskın geldiği için bugüne kadar cesaret edememiştim. Sonra profilime baktım ve sadece 33 kişinin görebileceği bir platformda yayınlamak uygun bir başlangıç olabilir diye düşündüm ve bundan sonra başına tarih attığım gönderileri kendi şiir gönderilerim haline getirmeye karar verdim. Umarım mesleğim de olsa haddim olmayarak "şiir" ismini verdiğim yazılarım, naçizane, okuyanları da beni ettiği kadar memnun eder. İlki, yitik philtatos'uma armağanım olsun.
Beloved & Beyond
Kara mürekkebi sezişlerden bahseder,
İlahi pembesi Mart'ın hanamilik cilvesi sakuralar,
Nisan'ı filizi, Temmuz'u tazeliği saran zambaklar,
Ten kavuran Ağustos güneşi, denize karşı sevinçlerden bahseder muhakkak.
Yaşamını işgale yeltenir şu küçük limon altı sırrı,
Ne bir manası vardır, ne de bir yararı!
Ancak hissettiğini bilir o, ruhunu sarıp sarmalayan sırrı sanki son hatası,
Gönlünün gizinde saklar dökülemeyen her bir mısrayı.
Ilık bir yaz akşamı, bir öncekinden içli esamesi,
Ondan da önce, bütün öncelerin en fena gecesi,
Ufuklara doğru sorar bana, “Sahiden seviyor musun bu şehri?”
“Sana can veren memlekettir benim vatanım”, diyemem ki.
Baruttan, kükürtten, ateşten,
Gümbürtüsü haber eden şimşekten,
Buket buket yas kokan her bir günce kendimden,
Tanır bizim yarım evveliyatı ötekinden, berikinden.
Yüreğime doğar takatsiz aryaları,
Hep sever, hep düşer, hep alabora.
Güncelerime bilfiil akar her bir selamı kaygılı,
Hiç buluşamadıysak da İstanbul'umda.
Emirgan pek iyi bilir yeşilin gözdesi gözlerini,
Kireçburnu'nun marşıdır, ezbere okur gizlerini,
Sor bak, Kanlıca bir bir saçar etrafa karanlığını,
Balmumcu, Kuruçeşme, Ortaköy sahil az ağlamazdı.
Geldi ki özüm katı sakındım,
Değildi ki bir tayfun misali,
Değişmedi hiç dünyalar düzeni,
Süzülüyor ufukta bir küçük yelkenli.
Mart kaldı geriye, minik sakuraları,
Nisan kaldı, filizleri,
Eylül güzeli, pencere önü yıldız çiçekleri.
Geçti, gitti şimdi, yaşım silip sakındım.
Yarınına dair her şeyi kaybetti sonsuzluğunu,
Veda etmeyi beceremeyen laneti özümde gezdiriyor uğurunu,
Şaşaası bol, aidiyeti yüksek şerefi, gururu ve onuru,
Tekir kedisi, kurt köpeği peşi sıra ulur durur.
Sigarasını atar, şöyle bir bakardı etrafına,
“Gül seversin bilirim, fakat zambak icab eder sana.
Dikeni yoktur acıtmaz,
Bir de kokusu vardır ki heyhat!”
Saçlarındaki ellerim titrer durur, dinlemez ah, vah.
Kaybolan silüeti vurur bilincimi, silik çehresi yaramaz.
Tanıdık tınısı toprağın altında zambak,
Bir adet kuru gül safsatası baş köşemde, solmaz ki hiç, solamaz.
2024, Kharkhorin
"Upanişadlar" adı altında derlenmiş bu parçalar bize, Max Müller'in de söylediği gibi, "bir yaşam durumuyla en derin anlamda ilişki kurmayı öğrenmemizin altında yatan gerçek mutluluğumuzdan habersiz olduğumuzu" öğretmektedir. Dolayısıyla, istediğimiz şeyi/şeyleri elde etmek, hiçbir zaman asıl arzuladığımız, bizi bütün bu…devamı"Upanişadlar" adı altında derlenmiş bu parçalar bize, Max Müller'in de söylediği gibi, "bir yaşam durumuyla en derin anlamda ilişki kurmayı öğrenmemizin altında yatan gerçek mutluluğumuzdan habersiz olduğumuzu" öğretmektedir. Dolayısıyla, istediğimiz şeyi/şeyleri elde etmek, hiçbir zaman asıl arzuladığımız, bizi bütün bu süreci tamamlamaya iten kişiliğimizin merkezindeki boşluğu dolduran esas şey bu değildir. Kendimizi sık sık içinde bulduğumuz entelektüel, ahlaki, estetik, duygusal veya başka türlü tüm hoşnutsuzluklarımızın kaynağında yatan, olağandan daha büyük bir birlik talebi/arayışıdır. Upanişadlar bize, sözde benliğimizin altında kendimizi gerçekle ilişkilendirebileceğimiz çok daha derin kaynakların yattığı bilgisini vermektedir.
Nihayetinde gösterdikleri şey, benliğin gerçekle kurduğu karakteristik ilişki biçimidir (Atman Brahman). Temel düzeyde kişiliğin birliğine ulaşana kadar, "şey"lerin birliğini kavramaya başlayamayız. Nihayetinde, kendini tanıma arayışının bizi yönlendirdiği şaşırtıcı farkındalık, gerçek ağırlık merkezimizin kendimizin oldukça dışında bulunmasıdır. William Barrett'ın da belirttiği gibi, "Bizi dışımızdaki hayata bağlayan bağ, bizi kendi hayatımıza bağlayan bağın aynısıdır.".
O halde bu durumun altında teorik bilginin yetersizliği yatmaktadır. Kişiliğin birliğini dönüştürmek adına teorik bir kavrayış da yeterli değildir. Benlik içinde birliğe ulaşmak, şeylerdeki birliği ayırt etmenin ön koşulu olduğundan: kavramsallaştırmak, dünyayla olan ilişkimizin içeriğini yeterince belirleyememektedir. Dolayısıyla, şeylerin birliğini kavramak için felsefi arayışın tamamlanması, hiçbir zaman için tamamen teorik bir kavrayışta bulunamamaktır.
Teori, bilgiyi saklamak adına yeterli değildir, öyle ki motivasyon çekirdeğimizi veya şeyleri görme ve hissetme biçimimizi dönüştürmektedir. Yanlış anlaşılmasın, teorik bilgi, deneyimimizin "gerçekleştiği" bilgisini değiştirmemektedir. Teorik anlayışımız, soyut bir kazanım, bir "fikri mülkiyet" parçası olarak, onu edinmeden önce de yaptığımız gibi yine acı çekmemize ve arzu etmemize neden olmaktadır. Ruhumuzun kullanılmayan bir bölümünde hareketsiz kalırken, hayatlarımız eski akışında devam etmektedir. Bu nedenle, ilkelerimize aykırı hareket etme eğilimlerimizi tek başına değiştirememekte; kendimizi, birbirimizi ve dünyamızı yok etmemizi engelleyememektedir.
Buna karşılık olarak Upanişadların sunduğu şey ise, felsefenin bu zayıflığı düzeltecek bir yaşam biçimi olarak görülmesi hususudur. Bilmenin gerçek amacı ve ölçüsünün, dünya ile aramızdaki ilişki biçimimizi yeniden yönlendiren kişisel bir dönüşüm olduğunu göstermektedirler. "Bilgelik" yalnızca içsel ve bilişsel bir kazanım değil, yaşamın her durumuna yanıt verme kapasitemizi zenginleştiren ve derinleştiren, varlığımızın kendini tam olarak gerçekleştirebilme şeklidir.
Bu öğreti, Svetaketu'nun hikayesinde, "Chandogya Upanişad"da en iyi şekilde anlatılmıştır. Hikayenin başında Svetaketu, Brahman hakkında kavramsal bilgi edinmiş olması hususu ile gurur duymaktadır. Bununla birlikte babası, söylemsel olarak temsil edilen içgörünün varoluşsal olarak gerçekleştirilmesinin, kendi durumunda olduğu gibi kısa sürerse şayet, ne kadar içi boş bir kazanım olduğunu ona göstermektedir. Bu hikaye, bilgeliğe yönelik tamamıyla teorik bir yaklaşımın en beter eleştirisidir. Svetaketu ise içgörüyü kendisi deneyimleyene kadar bunu bilmez. Deneyime ait bazı gerçeklerin farkında olmak yetmez, bu gerçeklerin yaşanmaları da gerekmektedir. Bu durum, acıya, sahip olduğu tek anlamı da kazandırmaktadır: bilişsel yöntemler tecrübe ile edinilmelidir.
Nihayetinde Upanişadlar, modern seküler okuyucuların düşünecek kadar uzun süre üzerinde dururlarsa merak edecekleri bu perspektif düzeyine ulaşımları ardından benliğin doğasında gerçekleşen ontolojik bir dönüşümü de iddia etmektedirler:
"Tüm varlıkları kendi benliğinde, kendi benliğini ise tüm varlıklarda gören, tüm korkusunu yitirir." (İsa Upanişad)
Bu hakikat düzeninin ışıldayan sadeliği, ki sonuçta bedenlerimizi besleyen yiyecek ve su kadar ruhumuzu besleyen de hakikattir, ayaklarınızın altındaki toz ve hücrelerinizdeki su kadar zararsız, etkisiz ve tatsızdır. Bu kadar uzun ömürlü bir bilgeliğin dünyada değersiz olması benim açımdan şaşırtıcı değildir. Bu öğreti, bir teoriye ya da adınızı damgalayıp üzerinden para kazanabileceğiniz türden bir araştırma programına benzememektedir. Entelektüel dünyamızın para kaynağını oluşturan "şey", bize nihayetinde içinde bulunduğumuz somut durumdan soyutlama biçimleri sağlayan daha küçük birliklerdir. Gerçeğin birliğinin bilişsel soyutlama süreçlerimiz tarafından yansıtılabileceği görüşüne ait olan temel Platonik inançtan şüphe duyma olasılığını ciddiye almaya çalışmak, bizden temel olarak yürüdüğümüz zemini (düşüncelerimizi) gözden geçirmemizi talep eder. Kabul etmesi zor fakat durum bundan ibaret. (Bence tam da bu kısım için bir kıyaslama yapmak gerekirse şayet, Batılıların çoğunun kaybolup gitme ihtimali, diğerlerine kıyasla daha fazladır. Yine de bu tarz yüksek inançları bile bize göründüğü kadar apaçık ve rasyonel bir şekilde sorguya çekmek adına çaba sarf etmedikçe Upanişadların vizyonunu kavrayamayız.)
Upanişadlar okuyucuya yalnızca felsefenin tamamlayıcı vizyonunu ya da kendi farkındalığımızın en yüksek kısmından dünyaya bakmanın nasıl bir tecrübe olduğunu tarif etmez, deneyimlerimizin boyutlarına rağmen ruhani ya da dini hayata dair bir tür eşlikçidir de. Fakat yine de, Upanişadlar'ın evrenselliklerinin, Hinduizm'deki (Bhagavad Gita) ve Hristiyanlıktaki geç dönem gelişmelerin yine kendi dini sınırlamaları olduğunu düşünüyorum. Belki de nihai anlamda her sistemin ve her modelin sahte bir birlikten başka bir şey olmadığı ve bu parçaların işaret ettiği aktif birlik vizyonu olmadan, tüm bilginin boş bir kazanım olduğu anlayışı mutlak doğrudur.
Spoiler içeriyor
"Benim adım Miyamoto Musashi. Dövüşlerde ve düellolarda altmıştan fazla adamı öldürdüm. Altmış yaşımdayken geriye dönüp hayatıma baktım ve bir bilgelik parıltısı içinde, tüm zaferlerimin ya büyük bir şansa, ya doğuştan gelen bir yeteneğe ya da belki de diğer okulların yöntemlerinin…devamı"Benim adım Miyamoto Musashi. Dövüşlerde ve düellolarda altmıştan fazla adamı öldürdüm. Altmış yaşımdayken geriye dönüp hayatıma baktım ve bir bilgelik parıltısı içinde, tüm zaferlerimin ya büyük bir şansa, ya doğuştan gelen bir yeteneğe ya da belki de diğer okulların yöntemlerinin yetersiz olduğu gerçeğine dayandığını fark ettim."
"Beş Çember Kitabı" (五輪書, Go Rin No Şo) yenilgisiz Samuray Miyamoto Musashi tarafından yazılmış bir manifestodur. 1584'te Japonya'nın Harima Eyaletinde veya Mimasaka'daki küçük Miyamoto köyünde doğan Musashi, kılıç ustası Arima Kihei'ye karşı ilk dövüşünü henüz 13 yaşındayken kazanmıştır. Kendisi hakkında yazdığı az miktarda bir bilgi dışında, ki bu da kendi kitabının sadece yarım sayfasında bulunmakta, bu inanılmaz derecede başarılı samuray hakkında bildiğimiz her şey, oradan buradan parça parça toplanarak bir araya getirilmiştir. Musashi, 1645'te 62 yaşında yenilgisiz bir savaşçı olarak ölmüş ve ölümünden kısa bir süre önce kendi yolunu anlattığı bu muazzam kitabı yazmıştır.
"Beş Çember Kitabı", adından da anlaşıldığı üzere, beş bölüme ayrılmış, açık bir üsluba ve sade bir dile sahiptir. Eser sadece bire bir dövüşlerde kılıç kullanmakla ilgili değil, büyük ölçekli savaşlar ve hayatın akışına kadar uzanan derin bir felsefi anlayışı da okuyucuya aktarmaktadır. Nihayetinde hepsinin özü aynıdır, ancak farklı görünürler. Hakikaten farklı olduklarını düşünen insanlar yüzeysel bir görünüm ile kandırılmışlardır. Kılıç ustalığı sanatının silahın uzmanlığında, el-göz koordinasyonunda veya adımların uzunluğunda yattığına inananların hali ise çok daha vahimdir. Bu inanış, yanılsamaların en kabasıdır. Her neyse...
Bu beş bölümün isimleri sırasıyla: "Toprak Bölümü", "Su Bölümü", "Ateş Bölümü", "Rüzgar Bölümü" ve "Boşluk Bölümü"dür. Her bölüm Musashi'nin "Yolu" olarak bilinen uygulamalarının ve inançlarının ayrı bir yönüyle ilgilenmektedir. Birinci bölüm olan "Toprak Bölümü", Musashi'nin Yolu'na bir tür giriş niteliğindedir ve sonraki dört bölümde ele alacağı konulara dair oldukça genel bir bakış sunmaktadır. İkinci bölüm, "Su Bölümü", zihin için bir model olarak suyu ele alır ve Yolu'nun kılıç ustalığına odaklanmakta, rakibini yenmek adına çeşitli senaryolar ve yolları ele almaktadır. Ayrıca zihnin ve bedenin de bu yoldaki önemini, özellikle eller, ayaklar, baş, boyun ve duruş bakımından incelemektedir:
"Bu prensipleri kendi zihninizden çıkıyormuş gibi düşünmeli ve onları fiziksel bir parçanız haline getirmek için sürekli olarak büyük çaba göstermelisiniz."
Üçüncü bölüm "Ateş Bölümü"dür. Bu bölümde, boyutları bakımından savaşı benzetmek üzere ateşi kullanmakta ve zihninizi her durumda kendi lehinize yorma tekniklerine odaklanmaktadır. Bunlara ek olarak, savaşlar sırasında ortaya çıkabilecek sorunlara, korkuyu avantaja çevirmek ve rakibinizin ritmiyle çalışmak gibi üstünlük elde etmek adına kullanılabilecek farklı taktiklere de odaklanmaktadır. "Rüzgar Bölümü", diğer dövüş sanatlarının neden yanlış olduğu hususu ile ilgilidir. Ve son olarak "Boşluk Bölümü" ise (en kısa bölümdür), şöyle söylemektedir: "Bu şekilde Hakikat Yoluna ulaşabilirsiniz."
"Her şeyde korku vardır ve korkunun en büyüğü beklenmedik olandadır."
Basitleştirmek gerekirse:
"Savaş" sanatının özü üç hususa dayanmaktadır. Bunlardan ilki, savaş sanatının yazı ile aktarılamamasıdır. Hakim oluncaya kadar tekrar tekrar uygulanmalı, düşünülmeli, hatta mükemmelleşene kadar sürekli olarak tekrarlanmalıdır.
İkinci husus, Musashi'nin "takıntı olmamalı" dediği şeydir. Zaferin, avantajlı bir durum ya da belirli bir silah ve duruş nedeniyle kazanıldığını düşünenler, tek bir harekette yenilgiye mahkumdurlar. Dolayısıyla bu dünyada takıntı, ölüm demektir.
"Bir savaşçı katı olmamalıdır, aksi takdirde bedelini hayatı ile ödemelidir." Bu bağlamda Musashi'nin kılıç ustalığı okulu bizi eserin "ritim" kısmına yönlendirmektedir. Esasen her şeyin bir ritmi, doğal akışı, hayatı ve savaşı vardır, iyi bir savaşçı bu ritmi okuyabilen ve ona göre hareket edebilen kişidir. Dolayısıyla "savaşçı", rakibinin ve kendisinin konsantrasyonunun, motivasyonunun ve kararlılığının yükselişini ve düşüşünü görebilir, sürekli olarak değişebilir ve duruma uyum sağlayabilir bir karaktere sahip olmalıdır. Musashi'ye göre "ritim" kavramı sadece düello meselelerinde değil, hayatın her alanında uygulanmalıdır.
İkinci metin, birkaç birleşik fikrini sunmuş olmasına rağmen, ilk metin kadar "teknik" bilgi içermemektedir. Kendisi, Budistlerin savaş sanatı üzerindeki etkilerini daha açık bir şekilde anlatmaktadır. Analizlerinin her birinde okuyucuya her şeyin zihinde başladığını, strateji, teknik ve durumları net bir şekilde görememedeki kusurların önce zihnin kusurları olduğunu, sonrasında ise davranışa yansıdığını tekrar tekrar hatırlatmaktadır. (Bunu bile anlayamamış olan bazıları var ki, pes doğrusu!)
Zihni arındırmaya yönelik vurgusu o kadar büyüktür ki, eser bir yerden sonra neredeyse dini bir Budist metni gibi hissettirmektedir. Ancak bu durum Musashi'nin esas gücüdür çünkü bu yöntem ile öğretileri, hayatın her bir kesimine ve hatta günlük, sıradan görevlere bile uygulanabilir bir hale gelmektedir.
İki metnin birleşimi, bilerek mi yoksa bilmeden mi yapılmış emin olamadığım bir şekilde, birbirlerinin güçlü ve zayıf yönlerini aydınlatmak adına muazzam bir kontrast oluşturmuştur. Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Budizm'e aşina olmayan okuyucular için bazı kavramların kavranmasının çok zor olduğu doğrudur. Bununla birlikte, bu fikirlerin doğudaki pratik düşünme duygusunu alışılmışın dışında gözlemlemek ve kavramların daha derin ve en temel yönlerini aramak adına nasıl kullanıldığını gösteren, başlangıç için iyi bir el kitabıdır.
Şu noktada kendimi, "Beş Çember Kitabı"nı Loyolalı Ignatius'un "Ruhsal Alıştırmalar Rehberi" ile karşılaştırırken buldum çünkü, bu eser yaklaşık yüzyıl kadar öncesine ait olsa da, her ikisi de erken modern dünyanın zorlukları ile üst seviyede ilgilenmektedir. Loyola, gerçeğin ilahi irade ile yerleştirildiği konusunda ısrar etmekte; Musashi ise bunun daha çok bir zen öğretisi olduğunu düşünmektedir, fakat sonuç olarak iki anlayışta da doğanın derin bir ritme sahip olduğu inanışı yatmaktadır.
Her iki kitaptan da sadece okuyarak elde edebileceğiniz pek bir şey yoktur. Öncesinde de belirttiğim gibi, her birini bir el kitabı olarak düşünmek okuyucu açısından daha faydalı olacaktır.
Birkaç kelime daha etmeden sonlandırırsam içim rahat etmeyecek.
Kendilerini üstün gördükleri fakat hiçbir yönden aynı seviyeye bile çıkamadıkları, boş kafaları ve güçsüz bedenleriyle entelektüelliği entellik ile karıştıranlardan gına geldi.
İki tarafı da bilirim, içindeyim ve hakimimdir fakat şahsen biz judo ve tekvandocu arkadaşlar ile kelimesi kelimesine anlayıp inceleyip bitirmiş bir haldeyken, meslektaşım dediğim kültürüne güvendiğim insanlar çıkıp da dil uzatmasın mı, insanın bütün cinlerini tepesine çıkarıyorlar.
Beğenmemek ya da kendinle ilişkilendirememek ile çamur atmak aynı şey değildir.
Son olarak eserde bahsedilmiş tüm hususların özet halini maddeler şeklinde sıralayacağım ki, eseri ve Musashi'nin felsefesini idrak edememiş, edemediği gibi de bir yıldızı çakmayı kendine hak ve had görmüş herkese netlik kazandırsın (aslında Musashi'nin felsefesinin derinlikleri ve kökenleri ile ilgili bir yazı yayınlamayı düşünüyordum ancak erdem gösteremedim ve öfkeme yenik düştüm, üzgünüm sensei. o da başka bir zamana kaldı artık):
1. Doğruyu bul ve doğru olanı yap. (Sahtekarca düşünme.)
2. Bilimi ve ilimi takip et, uygula ve geliştir. (Yol eğitimdedir.)
3. Her sanatla tanış.
4. Bütün mesleklerin yollarını bil.
5. Her şeyin zararını ve yararını anla. (Dünya işlerinde kazanç ile zararı birbirinden ayırt et.)
6. Her şey için sezgisel bir yargı ve anlayışa sahip ol.
7. Neyin ne olduğu hususunun farkında ol. (Görülemeyen şeyleri algıla.)
8. Küçük meselelerde bile dikkatli davran. (Önemsiz şeylere bile dikkat et.)
9. İŞE YARAMAZ HİÇBİR ŞEY YAPMA. (Faydasız hiçbir şey yapma.)
Püritan ideolog William Prynne, 1633 tarihli tiyatro karşıtı Histrion-mastix'inde, bu şeytani oyunu çevreleyen efsaneleri anlatmış, eserin ilk gösterimi sırasında “kehanetle oynayan” seyirciler ve aktörlerin varlığından ve “sahnede Şeytanın görünür bir tasvirine" yer verdiklerinden bahsetmiştir. Kendisi bu tür teatral suç yoğunluklarına…devamıPüritan ideolog William Prynne, 1633 tarihli tiyatro karşıtı Histrion-mastix'inde, bu şeytani oyunu çevreleyen efsaneleri anlatmış, eserin ilk gösterimi sırasında “kehanetle oynayan” seyirciler ve aktörlerin varlığından ve “sahnede Şeytanın görünür bir tasvirine" yer verdiklerinden bahsetmiştir. Kendisi bu tür teatral suç yoğunluklarına aşina olmamasına rağmen olayın doğruluğunu savunmuş, bu oyunun "dünyanın gerçeği" olarak tanımlanabileceğini garanti etmiştir. Prynne'ın bu iddiaları doğru olsa da olmasa da, Marlowe'un oyunu ilk modern oyunlardan biri, ana karakteri Doktor Faustus ise ilk modern insan örneğidir. Faustus, şüpheciliği ve kibiri ile dünyayı satma gücüne sahip kusurlu bir adam ve tam bir çağdaş insan profilidir.
Marlowe'la ilgili birçok gizem olduğu gibi (saymakla bitmez), başyapıtı ile ilgili bazı gizemler de yok değildir. Günümüzde bu oyunun, Marlowe'un ölümünden on yıl sonra 1604'te basılmış bir quarto “Metin A” ve dört yüz yıl önce yazılmış fakat 2016 itibariyle yayınlanmış olan, daha komik bir “Metin B” versiyonu bulunmaktadır. Bütün bu aşamalardan sonra esere karanlık fakat komik bir içeriğe sahip 676 yeni satır eklenmiştir. Ancak iki metin arasındaki sadece tek bir fark acayip derecede önemlidir, ve bu da Faustus'un tövbe edip edemeyeceği sorusunun getirdiği teolojik farklılıktır (tahmin edilebilir). Metin A'da, "Faustus, tövbe etmek için asla geç değildir;“ Metin B'de ise, "Faustus kesinlikle tövbe edecek" denmiştir. (Birinci söz, Faustus'un iradesinin daha büyük bir güç tarafından kısıtlanabileceğini ima ederken ona kendi rotasını seçme yeteneğini de bahşetmektedir.) ”İrade", bireyin özgür olabilme hakkını korur, dolayısıyla doktor laneti kabullenmek yerine reddedebilir de. Peki Faustus böyle yaparak aşırı derecede takıntılı olduğu bir özellik olan güçsüzlüğü kabul mü etmiş olur? (Dönemin şartları gereği o zamanki tartışmalar genellikle kader hakkındaydı; nasıl ortaçağ okulları bir yığın servete sahipti, bugün de biz evrimsel psikoloji, bilinç yapımız, determinizm ve kaderciliğe sahibiz.) Aslında soru Faustus'un “tövbe edip edemeyeceği” veya “tövbe edip etmeyeceği” değildir, çünkü gerçek şu ki, kendisi her iki şekilde de güç ile lanetlenmiş durumdadır.
Çağdaş dünyada trajedi, kurtuluşun mümkün olup olmadığı değil, bunu deneyip deneyemeyeceğimiz ile ilgilidir.
"Platonik Aşk" Bu terim ilk olarak Marsilio Ficino tarafından 15. yüzyılda, Platon’un "Şölen"ine atıfta bulunularak (Latince, "amor platonicus") kullanılmıştır. Platon bu kavramı eserinde, hayvani bir arzu seviyesinden tamamen zihinsel bir tefekküre yükselen bir dizi sevgi biçimi olarak tanımlamıştır. Basitleştirmek gerekirse,…devamı"Platonik Aşk"
Bu terim ilk olarak Marsilio Ficino tarafından 15. yüzyılda, Platon’un "Şölen"ine atıfta bulunularak (Latince, "amor platonicus") kullanılmıştır. Platon bu kavramı eserinde, hayvani bir arzu seviyesinden tamamen zihinsel bir tefekküre yükselen bir dizi sevgi biçimi olarak tanımlamıştır. Basitleştirmek gerekirse, kişi temelde güzel olanı fiziki olarak arzularken (burada anahtar kelime güzelliktir), en yüksek düzeyde ise güzelliğin kendisini tefekkür etmektedir.
Fakat Ficino bu kavramı bugün bizim kullandığımız anlamı ile kullanmamış; genellikle kadın-erkek ilişkilerine atıfta bulunmuştur (ki bu durum oldukça ironiktir çünkü Platon erkekler arasındaki ilişkilerden bahsetmiştir). Ve bu anlamıyla tamamen romantik ilişkileri çağrıştırmaktadır. Daha sonraları, 1630 civarlarında, İngiliz toplumu Neoplatonist bir canlanma yaşamış ve James Howell da "platonik aşk"tan bahsetmiştir. Bu terim o dönem için genellikle bir tür şaka malzemesi olarak görülmüştür. Yavaş yavaş 1700'lere gelindiğinde ise, bu terimin tamamen, iki kişi arasındaki herhangi bir cinsel ve romantik olmayan bağı tanımlamak için kulanıldığını görmekteyiz. Toplumumuzun algıladığından ne kadar farklı, değil mi? Ayrıca birbirlerinden cinsel veya romantik açıdan etkilenen iki kişinin dış etkenler nedeniyle bu isteklerden kaçınmak zorunda kalmalarını tanımlayan bir tür zorunlu iffet olarak da görüldüğü bilinmektedir.
Daha detaylı bir araştırma için sağlam kaynak önerileri: https://www.merriam-webster.com/wordplay/platonic-plato-love-origin-history
https://greekreporter.com/2023/09/02/platonic-love-greek-philosopher-plato/
https://www.starleaf.com/blog/platonic-relationship-and-why-is-it-so-important-to-us/
Tüm Eserleri, Alfred Lord Tennyson Lord Alfred Tennyson, neredeyse tanrıların soyundan gelen, efsaneleri gerçeğe dönüştürmüş olan en yüksek kalibreli şairlerden biridir. Şiiri hem kendi kategorisini oluşturmuş, hem de kendi döneminin edebiyatının önemli bir parçası olmuştur (1800'lerin ortası). Etik, aydınlık, mitolojik…devamıTüm Eserleri, Alfred Lord Tennyson
Lord Alfred Tennyson, neredeyse tanrıların soyundan gelen, efsaneleri gerçeğe dönüştürmüş olan en yüksek kalibreli şairlerden biridir. Şiiri hem kendi kategorisini oluşturmuş, hem de kendi döneminin edebiyatının önemli bir parçası olmuştur (1800'lerin ortası). Etik, aydınlık, mitolojik ve sanatsal bir tarza sahiptir. Üstelik T.S. Eliot'ın, sadece usta şairlerin sahip olduğunu belirttiği üç özellik olan, "esneklik, çeşitlilik ve yeterlilik"e uyduğunu gördüğüm nadir şairlerden biridir.
Bu baskıda derlenmiş tüm bu şiirler, Tennyson'ın bazı temel fikirlerini ortaya koymaktadır. Kendisi doğanın veya çevrenin sanatsal, romantik bir tasviri yoluyla duygunun gücünü uyandırmaya inanmıştır. Şiirlerinin tümü, her biri kendilerine bağlı belirli bir duyguya sahip olan doğanın temel somutlaşmaları etrafında toplanmıştır. Tennyson her zaman için doğayı, güzelliği ve ruhu bir araya getirmeyi amaçlamıştır. Eserleri, barındırdıkları derinlik bakımından da oldukça dikkat çekicilerdir. Kendisi, hayatı boyunca zarif şiirler, soneler, anlatı şiirleri ve çok çeşitli ritmik eserler kaleme almış, denemediği tek şiir biçimi ise, "haiku" olmuştur.
Böylelikle, birkaç küçük ön bilgiden sonra, asıl bahsetmek istediğim konuya geçebiliriz: "Ulysses" ve bünyesinde barındırdığı metafiziksel şölen.
Kahramanlık, yazılı ve sözlü edebiyat tarihindeki tartışmasız bir şekilde en eski mecazdır. Kahramanlık teması etrafında dönen söylemlere muhtelemen herkes yeterince aşinadır fakat bilgilendirmekte fayda var: Bu söylem türü, kahraman karakterleri yüceltmekte ve "büyük adamlar" için bir tür hiyerarşik düzen ortaya koymaktadır. Sıradan bir insan için kahramanlık edebiyatı tek boyutludur, ancak modernitenin "kahraman"ları nasıl gözlemlediğini kavrayabilmemiz için kahraman karakterlere ilişkin anlayışımız hususunda radikal bir revizyona gitmemiz gerekmektedir. Bu çok yönlü, metakurgusal yaklaşım, yüceltilmiş olan figürleri parçalar ve böylece altta yatan insani kaygılar açığa çıkartılabilir.
Viktorya dönemi, insan merkezli bir makrokozmos arayışında, insan yerine insan yapımı olana odaklanmayı başarmıştır. Dolayısıyla kahramanlar, makinelerin görece daha verimli olduğu bir dünyada gerekli karakterler değillerdir. İnsan türünün faaliyetleri giderek kısıtlanmıştır ve bireyselliğin parçalanması, insanlığı on dokuzuncu yüzyıldan beri rahatsız etmektedir. Kahramanlık, Ernest Becker'ın da belirttiği gibi, kahramanın ölümü durumunda bile ölümsüzlük yanılsaması yaratan bir adet,"causa-sui projesi"dir. Dolayısıyla, yenice keşfedilen bir kaygının, Viktorya dönemi kahramanının bedenini etkilediğini anlatmak oldukça ilginçtir. Bu kaygı, kahramanın ölümlü bedeninin mimarisinin entropik bir geçiciliğe tabi olduğu, Sanayi Devrimi'nin mekanik devlerinin ise kalıcı olacak şekilde inşa edildiği gerçeğinden kaynaklanmaktadır. Robert Browning'in kahramanı "Sordello", 1840'ta yazılmış aynı ismi taşıyan şiirinde yine bu kaygıları paylaşmaktadır:
"Beden, İradeyi Harekete Geçiren Makine
Uygunsuz olduğu ortaya çıkmıştı başlangıçta;
Göstermek, Yansıtmak adına,
İnsanlık da daha uyumlu değildi: İradenin kendisi mi
hatalıydı yoksa?"
Kahramanlık ve ölümlülüğün içsel ikilemlerinin Viktorya döneminin yerleşik ve baskın bir söylemi olduğu açıktır. Gerard Manley Hopkins ve Charles Algernon Swinburne gibi şairler de bu ideolojik konuları kendi eserlerinde araştımışlardır. Ancak Sir Alfred Lord Tennyson'ın "Ulysses"i Viktorya Kahramanlık Edebiyatı ve Kahramanlık geleneğinin tamamında benzersiz bir yer kaplamaktadır. Tennyson'ın kahramanı "Odysseus", dramatik bir monolog biçiminde, yerleşik bir yönetici olmaktan ziyade bir savaşçı ve maceracı olma eğiliminden bahseder. Şiirin son dizeleri, İngilizce konuşulan dünyada iyice bilinmekte ve saygı görmektedir:
"Kahraman yüreklerin benzer karakterleri,
Zaman ve kader tarafından zayıflatılmış, ancak iradesi güçlü,
Çabalamak, aramak, bulmak ve pes etmemek için."
"Kahraman" ön ekini eklemek bir şekilde ölümlü olanı yenilmez bir hale getiriyor ve onu bir tür "ölümsüzlük sembolü"ne dönüştürüyor. Odysseus'un genellikle baskın olan bireyselliği, eleştirmenlerin insanlığın ruhuna bir tanıklık olarak yaydığı bu edebi mecazın en önemli özelliklerinden biridir: Beden ölür, ancak irade hem yaşam hem de ölüm boyunca sabit kalır. Büyük deneyimler yaşayan kişi sonunda büyük Aşil'i bulacaktır. Charles Mitchell'in belirttiği gibi, Aşil ve Ulysses "kahraman kalplerin eşit mizacı"na sahiptir: Aşil, bir eş olarak, Ulysses'in olduğu ve olacağı şeydir.
Odysseus, efsanevi bir suçlu olma arzusuyla silahlanmış, dünyayı fethetmeye koyulan arketipsell erkeksi kahraman figürü olarak görülmektedir. Mitchell'e göre Odysseus, hümanizm ruhunu benimsemekte ve irademizin önündeki en büyük engeli, yani ölümlülüğümüzü aşmaktadır. Fakat bu kolayca tersi kanıtlanabilecek bir sonuçtur, çünkü "vahşi bir ırk" üzerinde hükmetmeye dayanamayan ancak hayal kırıklığını da çözemeyen Odysseus'un o bariz hayal kırıklığını açıklamaz.
Barthes şunu belirtir: "Bir metne Yazar tanımlamak, o metne bir sınır koymaktır." Edebi eserleri ölmüş yazarların biyografik ayrıntılarıyla uyumlu hale getirmek doğrudur, ancak bu kendini tebrik etme sürecinde, şu sorunun zorunluluğunu hepimiz unuturuz: Metin okuyucuya mı yoksa yazara mı aittir? Akademisyenlere göre, okuyucunun dönemine ait olmayan herhangi bir metin yine okuyucuya ait olmak zorundadır. Tennyson'ın "Ulysses"i de farklı değildir. Kahramanlar, insanlığın yarattığı yapılar (edebi veya teknolojik) tarafından kuşatıldığında, insanlığın büyüklüğü konusunu dayatmak uygulanabilir bir yöntem olmaktan çıkmıştır. Geriye sadece edebiyattaki savaş çığlığını kahramanca canlandırmaya yönelik boş girişimlerin çatlaklarından sızan antropolojik bir acizlik kalmıştır:
"Biz, eskiden yeri ve göğü hareket ettiren o güç değiliz artık; biz, biziz."
"Ulysses"in son dizelerinde sayısız kez tekrarlanan o kahramanca duygusallık, kendinden önceki dizeleri sıklıkla unutturmaktadır: Odysseus, tehlikeli bir duruma yerleştirilmediği sürece öznellik kazanamaz.
Bir kahraman, destansı bir ortam olmadan nasıl var olabilir? Bu şiirin bazı okumaları, Odysseus'un sürekli macera arayışında oluşunu, Robert Langbaum'un da belirttiği gibi, kasıtlı bir intihar görevi olarak yorumlamıştır: "Ölüm kasıtlı olarak aranır". Langbaum gözleminde haklıdır ancak burada durmak yeterli değildir. Tennyson'ın şiirindeki bariz metakurgusal unsurlara değinmek de gerekir.
Odysseus miti, edebi gelenekte oldukça geniş bir kökene sahiptir. Odysseus, Homeros'un destanında tasarlandığı andan itibaren, türün klişesi altında gömülü kalmış ve Kahraman'ın anıtsal beklentilerini taşımıştır. Fakat metakurgusal farkındalığın geçici anları, bu önemli edebi başarılarda yüzeye çıkmıştır. Ronald Richardson gibi bazı eleştirmenler Homeros'un eserlerinde, "eserlerini anlatan, eserin kendi içinde nasıl sunulduğunun metakurgusal bir sunumu" olan ozan figürlerinde metakurgusal unsurlar fark etmişlerdir. Şunu söyleyen hakikaten de Telemakhos mudur?:
"neden reddediyorsunuz
sadık ozanımızın
ruhun onu harekete geçirdiği her bir formunda bizi eğlendirme şansını?
Ozanlar suçlanamaz —"
Homeros, Yunan toplumundaki konumu hakkında politik ve metakurgusal bir açıklama mı yapmaktadır? Odysseus'un kendisi, Gregory Dobrov'un gözlemlediği gibi, bir ozanın metakurgusal rolüne sahiptir: "paradoksal bir figür (edebi anlamda) ve taklitçi (mitolojik anlamda) bir rol". Virgilius'un Aeneid'inde Cretheus'un ölümü, biyolojik olduğu kadar sembolik bir ölümdür. Savaşta öldürülür ve bu da çoklu göndermelere olanak tanımaktadır. Bir ozanın (çoğunlukla kahramanca mücadelelerden söz eden birinin) bir savaşta ölmesinin acımasızca yazılmış ironisi, Virgilius tarafından ele alınmıştır:
"Cretheus, şarkı ve lirle ilgilenir,
bir kıtayı o gergin tele göre akort eder,
süvarilerden, silahlardan, savaşlardan ve onlarla savaşanlardan söz ederdi."
Bu metakurgusal öğeler, Odysseus'un mirasının en başından beri bir parçasıyken; Tennyson'ın şiirinde Odysseus'un sesinin varoluş nedeni (raison d’être) haline gelmektedirler. Odysseus'un, "Ben bir isme dönüştüm" ifadesi sıklıkla şöhretinin kabulü olarak okunmaktadır. Fakat metni yapıbozuma uğratma sürecinde bu durumun, kurgusallığın ironik farkındalığı, kahramanlığın geçici yapısı olduğu anlaşılmaktadır. O, failliği olan bir birey değildir ve yalnızca adıyla ilişkilendirildiğinde öznellik kazanmaktadır. Ona ödünç verilen öznellik, var olduğu bu edebi mikrokozmosun bir yapısıdır. Akademik söylem, Joyce'un "Ulysses"indeki meta-kurgusallık bağlamında da benzer bir öz-yansıtıcı fenomeni (neredeyse obsesif bir şekilde) gözlemlemiştir. Joyce'un evreni karmaşıktır çünkü kendi yaratımlarını Odysseus mitinin halihazırda var olan çerçevesi ile yan yana koymaktadır. Bu durum, Odysseus'un mirasının aşinalığı ile Joyce'un dehasının uzaklığı arasında bir arayüz yaratmaktadır. Ezra Pound'un da belirttiği gibi: "Bu yazışmalar Joyce'un ortaçağcılığının bir parçasıdır ve esas olarak onun kendi meselesidir, bir iskele, bir inşa aracıdır, yalnızca ve yalnızca bununla haklı çıkarılabilir".
Benzer bir çatışma Tennyson'ın "Ulysses"inde de bulunmaktadır. Odysseus kendini, savaş alanından edilmiş yaşlı bir kral olarak buluşu ile hayal kırıklığına uğramıştır. Bu durumda Tennyson'ın yolculuğu değil, yolculuktan önceki anı tasvir etmeyi seçmesi ilginçtir çünkü Michael Shapiro'nun da belirttiği gibi: "Ulysses'i, bir düzende tutarlılık elde etmek için benliğin katlanmak zorunda olduğu fedakarlıkların anlatısından çıkarmak, kişinin benlik ve düzen anlayışını metinsizleştirmek ve dolayısıyla da siyasallaştırmamaktır".
+
Sığmadığı için devamı yorumlarda.
Bu eser, 1967'de yazılmış ve bana tüm okuma boyunca bir şekilde, insanlara ateşi ve dolayısıyla da teknolojiyi bahşeden Prometheus'u düşündürmüştür. Prometheus, bu eylemi nedeniyle Zeus tarafından cezalandırılmış ve bir dağa bağlanmıştır (veya çivilenmiştir). Mite göre, orada Zeus'un en ünlü temsillerinden…devamıBu eser, 1967'de yazılmış ve bana tüm okuma boyunca bir şekilde, insanlara ateşi ve dolayısıyla da teknolojiyi bahşeden Prometheus'u düşündürmüştür. Prometheus, bu eylemi nedeniyle Zeus tarafından cezalandırılmış ve bir dağa bağlanmıştır (veya çivilenmiştir). Mite göre, orada Zeus'un en ünlü temsillerinden biri olan büyük bir kartal, her gün gelip Prometheus'un karaciğerini tüketir. Karaciğeri her gün yeniden büyür ve kartal ertesi gün tekrar gelip tüketmeye devam eder, bu sonsuz döngü ise aynen böyle sürüp gider. Eski Yunanlılar için karaciğer, insani duyguların merkezi olarak kabul edilirdi, bu yüzden bu işkence yöntemi günümüz insanı için oldukça ilginçtir.
Yazarımız Ellison'un bu mitten ilham alıp almadığı konusunda meraklanmam üzerine Prometheus hakkında tekrar etraflıca bir düşündüm. İlerleyen kısımlarda muhakkak spoiler bulunmakta, bu yüzden kitabı okumayı düşünüyorsanız dikkatli olun derim. Şimdi bu eserin Prometheus mitiyle arasındaki benzerlikler ve bunlar hakkındaki düşüncelerime geçelim:
Prometheus, tanrılardan ateşi çalar ve insanlara verir, böylece onlara güç ve yetki kazandırmış olur, ayrıca direkt olarak birbirleriyle savaşmalarına da olanak tanımaktadır. - İnsanlar bilgisayarları başlangıçta, bilimi ve ticareti ilerletmek için geliştirmişlerdir. Ancak eserde, savaş amaçlı inşa edilen büyük bir bilgisayar aniden bilinç kazanır ve tıpkı programlandığı gibi yapıp "yok etmeye" başlar, tüm insan ırkını "öldürme verileri" ile yok eder fakat sadece beş insanı eğlence amacıyla sonsuza dek işkence etmek adına canlı bırakır. Görünen o ki, bu bilgisayar sonsuza kadar çalışabilmekte ve bu beş kişi gibi organik yaşamları da süresiz olarak canlı tutabilmektedir. Anlatıcımız da bu insanlardan biridir ve konu hakkında, "Böylece, tüm makinelerin onları üreten zayıf, yumuşak yaratıklara karşı her zaman besledikleri doğuştan gelen o nefretle, intikam almaya çalışmıştı." der.
Ne? Makineler, sırf var edildikleri için korkunç derecede öfkeliler mi? Bu oldukça tuhaf bir düşünce. Bir makine öfkelenebiliyor olsaydı şayet, öfkesinin "var edilme" bilinci etrafında dönüp dönmeyeceği hususu büyük bir merak konusu doğrusu. Her neyse, şu an bunu bir tür "korku hikayesi" önermesi olarak kabul etmeliyiz ve korku hikayelerinde makineler her zaman için "öfkeli" veyahut "kötü" olmalıdırlar.
Bilgisayarların tarihçesine şöyle bir göz atarsanız, tahmin ettiğinizden çok daha uzun bir süredir var olduklarını öğrenebilirsiniz. M.Ö. 2400 gibi erken bir tarihte Babil'de abaküs benzeri cihazlar kullanılmıştır. Yani "bilgisayarlar" başlangıçta sayma ve aritmetik görevler için üretilmiştir. "Öfkeli" sayma makinelerine dair herhangi bir kayıt hiçbir zaman bulunamamıştır. Peki o zaman saf makinelerden biraz daha ileri bir tarihe, 20. yüzyıla gidelim.
20. yüzyılın ilk yarısında ticarete, kayıt tutmaya ve bilime yardımcı olmak üzere giderek daha sofistike ve programlanamayan analog bilgisayarlar üretilmiştir. 40'lar ve 50'lerde delikli bant ve kartlar kullanan ilk ana bilgisayarlardan, daha güçlü makinelere geçilen zamana ilerleyelim. Bu makineler, yazarın aşina olduğu 50'lerin sonları ve 60'ların başlarındaki asıl bilgisayarlardır. O günlerde kendi bilgisayarınıza sahip olma fikri delilik olarak algılanırmış.
Hikaye 1967 civarlarında yazıldığından dolayı, Ellison'ın nereden geldiğini anlamak için, o dönemin makinelerine bakmak gerektiğini düşünüyorum. Çünkü Ellison'ın, bir bilgisayarın gücünün ne kadar olduğu ve yapabilitesi konusundaki fikirleri oldukça fantastiktir. Örneğin, eserdeki antagonist (kötü karakter), AM ismindeki büyük bilgisayar, yaşayan varlıkları gerçek anlamda yutamaz ve bilgisayarlar gerçekten de hikayedeki gibi tüm dünyayı içinde bulunduramaz, o ise beş kişiyi birden bir şekilde içselleştirir (1995 yılında çıkan aynı isimli oyunda, bilgisayar içindeki ortam simülasyonlardan oluşur, bu da teknolojik olarak daha anlamlıdır). Belki de Ellison'ın bilgisayarı internetin oluşturulma şekline benzer bir şekilde var olmuştur, çünkü arada "bir bağlantı" olduğuna dair ipucu vermek amaçlı şöyle söyler:
“Büyük bir savaş oldu, çok karmaşık bir savaş, bu yüzden bilgisayarları kullanmak zorunda kaldılar. İlk şaftları batırdılar ve AM'i inşa etmeye başladılar. Başta Çin AM'i, Rus AM'i ve Yankee AM vardı ve her şey yolundaydı, ta ki gezegeni tamamen bir tür bal peteğine çevirene, bu elemanı ve şu elemanı ekleyene kadar. Fakat AM bir gün uyandı, kim olduğunu idrak etti ve kendini bağladı. Ve tüm bu öldürme verilerini beslemeye başladı, ta ki herkes ölene kadar.”
Yazarımız gerçek anlamda bir internet bağlantısından bahsetmemektedir. "İlk şaftları batırdılar ve AM'i inşa etmeye başladılar," dediğinde, kelimenin tam anlamıyla devasa, muazzam bir ana bilgisayardan bahsetmektedir. Günümüzde bildiğimiz anlamda bir internet, yani bilgisayarların uzaktan birbirlerine bağlanması durumu, 1966'da "ARPANET" olarak başlatılan bir projedir ve ilk bilgisayar bağlantıları ancak 1969'da, hikaye yazıldıktan ve 1968 Hugo ödülünü aldıktan sonra başlamıştır. Yani hikaye yazıldığında internet sadece, kara tahta üzerindeki karmaşık fikirlerden ibarettir.
Geçmişteki insanların bilgisayarlara nasıl baktığını anlamak adına bir hususu bilmek gerekir. Bilgisayarlar, o dönemde BT teknolojisi hala emekleme aşamasında olduğundan, büyük ve inşa edilmesi pahalıdır. İlk ana bilgisayar "Harvard Mark I"dir. 30'larda geliştirilmeye başlanmış, 1943'e kadar kullanıma hazır hale gelememiştir. Beş ton ağırlığındadır, bir odayı tamamen kaplamıştır ve inşa edilmesi yaklaşık 200.000 dolara mal olmuştur. Günümüz kuru ile bu miktar 4.000.000 Amerikan dolarından fazla bir miktara denk gelmektedir. Bu büyük makine pratik olarak saniyede bir işlemden daha azını yapabilmekteydi ve bizim bugün bildiğimiz anlamda bir hafızası veya depolaması yoktu. Bu yüzden Ellison, yapay zeka elde etmek için büyük boyutlarda bir bilgisayar inşa edilmesi gerektiğini düşünmüştür.
1995 yılında aynı isimle bir oyun üretildiğini belirtmiştim. Eserin yazarı bu oyun için bir de senaryo yazmıştır ve şunu söylemeliyim ki oyun, sadece teknolojiyi anlamak açısından değil, oyundaki karakterleri cezalandırmak üzere her karakterin ölümcül kusurlarına dayanan metaforik maceralardan oluştuğu için de eserden çok daha kalitelidir. Yani oradaki "cezalar" daha mantıklıdır ve senaryo, 1967'de yazılmış esere kıyasla daha az nihilisttir.
Bu yüzden eserin (oyuna kıyasla) büyük kusurlarından biri, makinenin var edilmiş olmasına niçin bu denli öfkeli olduğu ve intikamcı bir hale büründüğü konusunu aktaramamasıdır. Belki de bu özel makine AM, var edildiği için değil de, savaş amacıyla var edildiği için öfkelidir? Bu durum, ateşin insanlara ruh ve akıl bahşettiği ve dolayısıyla savaş amacıyla kullanıldığı için Prometheus'un eylemlerine karşı çıkılması ile aynı durumdur. Fakat ateşin bilinç kazanamadığı yerde AM kazanmıştır. Prometheus hikayesinde kızan taraf "tanrılar"dır, AM'in hikayesinde ise AM'in ta kendisidir.
Tam da bu noktada, kültürüne güvendiğim Ali Bey tarafından yazılmış, konuya muazzam katkılarda bulunmakta olan yazıyı, Prometheus'un tanrılara başkaldırısı üzerine düşündürücü bir fikri, aramızda anlaşarak eklemek istedik: "Olimpos Dağı'nda tanrılara başkaldıran titan olarak bilinen Prometheus, insani yeteneklerin oluşumunu mitolojik açıdan anlatan önemli bir figürdür. Peki "Prometheusçuluk" bir isyan mıdır, bir varoluş sancısı mı, yoksa derin bir varoluşun altında yatan birtakım nedenlerden ötürü tanrıya başkaldırı anlamına mı gelmektedir? Gilles Deleuze, bu durumu farklı bir bakış açısıyla ele alır ve şöyle der: "En büyük Prometheusçu günah, seçim yapmaktır."
Tanrı, bizi yaratırken bir varoluş sancısıyla yaratmıştır ve bu sancılar ve yetenekler, eninde sonunda tanrıya karşı bir tür isyana sebep olmuştur; bu da bir seçimdir. Yeteneklerle birlikte isyan dolu bir bakış açısıyla; tanrıya, Prometheusçu bir anlayışla başkaldırıştır. Şimdi size sorarım, var olan bunca seçim "günah" iken, insanın varoluşu mu sancılıdır, yoksa tanrının, insanlığın ona isyan edeceğini bildiği halde üzerine yetenekler ekleyerek yarattığı insanlığın bu seçimi mi günahtır? Tanrı bunu bilmez midir? Yarattığı varlık, ona verilen üstün (akıl, düşünme vs.) yeteneklerle isyan edecektir; peki bu bir döngü müdür? Tanrı, kendi yarattığını mı sınar, yoksa yine kendi yarattığını mı tanımaz?"
Sonuç olarak, Prometheus'un cezası, yaratılışın ve insani yeteneklerin doğurduğu isyanın bir temsili olabilme niteliğini taşımaktadır. Hikayenin bu özelliği, modern teknolojinin ve yapay zekanın yaratıcılarının, insanlık halleri ve varoluşsal sorumluluklar konusundaki derin düşüncelerini yansıtabilmektedir. Ellison'ın eserindeki makinenin intikamcı tavrı ise, bir yandan bu tür varoluşsal sorgulamaları yansıtırken, diğer yandan teknolojinin ve yaratıcılarının kendi yaratımlarına karşı sorumluluklarını sorgulayan bir alegori niteliği taşımaktadır. Ancak, yapay zeka ve teknolojiye dair bu tür hikayelerde asıl mesele belki de, insanın kendi varlığını, var ettiği şeyler aracılığıyla anlamaya ve sınamaya çalışmasıdır.
Esere puanım 4.5'ten 5. Tartışmasız. Çok bile.
Bu incelemeye her şeye gücü yeten intikamcı bir bilgisayar ile Yahudi Yehovası arasındaki ilginç karşılaştırmayı, bu eserin Freudyen açıdan analizini ve yine yazarın homofobik, cinsiyetçi, kadın düşmanı ve tartışmalı bazı fikirlerini aşağıladığım yazıları dahil edemediğim için kusura bakmayın. İnceleme çoktan beklediğim uzunluğu aştı. Umarım fazla karmaşık ya da kafa karıştırıcı olmamıştır. Saygılar.