Raf Yorumu: Dilay 𓋹 (@chaeilay)

Esenlikler. Hiç vaktim olmamasına rağmen, otobüste okuduğum bir haber üzerine uzunca düşündüm ve sizinle arkeolojiye, Anadolu’da vat olmuş uygarlıkların tarihine ve insanlığın kadim mirasına dair önemli bir keşfi paylaşmak istedim. Bugün, bilinen en eski Yunan yazı sistemi olan Linear B’den…devamıEsenlikler. Hiç vaktim olmamasına rağmen, otobüste okuduğum bir haber üzerine uzunca düşündüm ve sizinle arkeolojiye, Anadolu’da vat olmuş uygarlıkların tarihine ve insanlığın kadim mirasına dair önemli bir keşfi paylaşmak istedim. Bugün, bilinen en eski Yunan yazı sistemi olan Linear B’den bahsedeceğim. İlk bakışta Mısır'ın hiyeroglifleri veya Çin'in Hanzi alfabesi gibi karmaşık ve simgesel bir yapı izlenimi verse de, yazı çözüldüğünde aslında fonetik bir sistem olduğu anlaşılıyor. İşin ilginç tarafı, bu yazının asırlardır kayıp olması ve ancak 20. yüzyılda iki büyük akademisyenin çabalarıyla çözülebilmesi. Daha iyi anlamak adına daha önce Linear B ile yazılmış bir tablet üzerinde yaptığım deşifre çalışmasını da sizinle paylaşacağım. Umarım bu yazı, okuyan herkese yeni bir perspektif kazandırır. Keyifli okumalar dilerim. Linear B, bilinen en eski Yunanca biçimi olarak kabul edilir ve Yunan alfabesinden yüzyıllar öncesine dayanır. Linear A adlı daha eski bir yazı ile bağlantılıdır. Linear A, MÖ 1900-1400 yılları arasında Minos uygarlığı tarafından kullanılmış en eski Ege yazı sistemlerinden biridir. Bu yazı ilk kez ünlü arkeolog Sir Arthur Evans tarafından keşfedilmiş ve çözülememesi nedeniyle büyük bir bilinmez olarak kalmıştır. Linear A’nın kullanımı genellikle ekonomik ve idari kayıtlarda görülmektedir. Tapınak envanterleri, tahıl ve şarap hesapları gibi metinler içerdiği düşünülse de, tam olarak ne yazdığını anlamak mümkün değil. Bunun temel nedeni, yeterli metnin bulunmaması ve yazının ait olduğu dilin kaybolmuş olmasıdır. Bilim insanları Linear A’nın, Hint-Avrupa dilleri ile bağlantısı olmayan bir dilde yazıldığına inanıyor. Bazı teoriler, bunun Luvicenin veya bir Anadolu diliyle bağlantılı olabileceğini öne sürse de, bu hipotezler henüz kesinlik kazanmamıştır. Bugüne kadar dil yapısı, ses değerleri ve kelime anlamları bilinmediği için, Linear A halen çözülememiş bir yazı olarak varlığını sürdürmektedir. Linear A’nın torunu sayılabilecek Linear B ise MÖ 1450-1200 yılları arasında Mikenler tarafından kullanılmış bir yazı sistemidir. İlk başta Minos uygarlığına ait olduğu sanılsa da, yapılan çalışmalar bu yazının aslında erken dönem Yunanca olduğunu ortaya koymuştur. Linear B’nin en büyük farkı, 1952 yılında İngiliz mimar ve amatör dilbilimci Michael Ventris tarafından çözülmüş olmasıdır. Ventris, Amerikalı klasikçi Alice Kober’in çalışmalarından ilham alarak, Linear B’nin Yunanca olduğunu keşfetmiş, günümüzde Mikenlerin kayıtlarını ve yönetim sistemlerini anlamamızı mümkün kılmıştır. Bu yazı sistemi 87 hece işareti ve 100’den fazla ideogramdan oluşmaktadır. Bu işaretler, bir dildeki sesleri yansıtmanın yanı sıra, nesneleri, ölçü birimlerini ve diğer soyut kavramları da ifade edebilecek şekilde tasarlanmıştır. Linear B'nin fonetik yapısı esasen oldukça basit; her işaret tek bir heceyi (C+V yani ünsüz+ünlü yapısını) temsil eder. Ancak burada dikkat edilmesi gereken o önemli nokta, Linear B'nin bükümlü bir dil olmasından kaynaklanan karmaşıklıktır. Bu yazı sisteminde, kelimelerin sonlarına eklenen ekler, kelimenin anlamını ve fonksiyonunu değiştirir. Kullanılan semboller, çoğunlukla tek heceyi ifade eder. Bir kelimenin tamamı, bu hece işaretlerinin bir araya gelmesiyle oluşur. Misal, “ko-no-so” şeklinde yazılan bir kelime, Knossos şehrini ifade eder. Bu tür yazımlar, hece temelli olduğundan, bir kelimenin tamamı, harflerin birleşimi ile değil, heceler halinde yazılır. Alice Kober'in araştırmaları, bu dilin çözüm sürecinin temelidir. Kober, Linear B'deki semboller arası benzerlikleri ve kelime sonlarına eklenen eklerin dildeki fonksiyonel değişimlere olan etkisini fark etmiş ve dolayısıyla, Linear B’nin bükümlü bir dil olduğu teorisinin temelini oluşturmuştur. Ventris, bu temeli kullanarak Linear B'nin, Miken Yunancası’na ait olduğunu keşfetmiş, hece işaretlerini tek tek analiz ederek, Linear B'nin içindeki sembolleri Yunanca kelimelerle ilişkilendirmeye başlamıştır. Misal, "po-se-da-o-ne" ifadesi Poseidon’u, "a-na-ka" ise kral anlamına gelen "anax" kelimesini temsil etmektedir. Hece işaretleri Yunanca kelimeleri fonetik olarak temsil ederken, ideogramlar tahıl, şarap, hayvanlar ve eşyalar gibi somut nesneleri simgelemektedir. Büyük ölçüde idari ve ekonomik metinlerde kullanılmış, edebi veya dini metinler içermemiştir. Miken uygarlığının günlük yaşamı ve idari yapısı hakkında çokça bilgi vermektedir. Yazılı belgeler, genellikle ekonomik ve idari işlemler ile ilgilidir ve çoğunlukla malzeme envanterleri, yerleşim yeri kayıtları ve ödül listelerini içerir. Bu yazılar, Mikenlerin yönetimsel yapısını ve toplumsal organizasyonunu anlamamıza büyük ölçüde yardımcı olur. Misal, Pylos ve Knossos’taki kazılarda bulunan tabletler, yöneticilerin görevlerini ve bölgesel idare organizasyonunu meraklısına anlatır. Bir Kesit Tablet Üzerinde Yaptığım Deşifre Çalışması: Bu tablet, Miken Uygarlığı'na ait Linear B yazısıyla yazılmış olup, Pylos Tabletleri arasında bulunan küçük boyutlu bir Ta-641 tabletidir. Bizlere Miken krallığının idari kayıtlarından bir kesit sunarak, dönemi anlamamıza yardımcı olur. Çoğunlukla çömlekçiler, zanaatkârlar ve saray ekonomisine dair bilgileri içerir. Şimdi, bu spesifik metni analiz ederek ne anlama geldiğini açıklayalım. Orijinal Metin: 𐀳𐀯𐀒𐀂𐀊𐀜𐀷𐀁𐀍𐀖𐀂𐀦𐀪𐀐𐀲𐀛𐀀𐀔𐀳𐀃𐀫𐀄𐀵𐀡𐀍𐀁𐀀𐀷𐀜𐀍 Transliterasyon (Metnin Latin Harfleri ile Yazımı): trpd ktrj ptnj w²n dptr ti-ri-po-de a-ke-ti-ri-ja po-ti-ni-ja we-a₂-no di-pte-ra Bu metin, klasik Yunanca alfabe ile yazılmış bir metin gibi görünmese de, yapılan çalışmalar sonucunda birçok kelimenin modern Yunanca ile benzerlik taşıdığı keşfedilmiştir. Özellikle yer isimleri ve dini unvanlar, günümüzde hâlâ izlerini sürdürebildiğimiz kelimeler arasında yer alır. 1. Fonetik Özellikler Linear B, Yunancayı tam olarak fonetik düzeyde yansıtmayan hece tabanlı bir yazıdır. Bu nedenle, bazı sesler eksik ya da değiştirilmiş şekilde yazılmaktadır. Yan yana gelen iki ünsüzü yazıya aktaramadığı için, Yunancadaki bazı kelimeler ek ünlülerle genişletilmiştir: tripodes (üç ayaklı kazanlar) kelimesi ti-ri-po-de olarak yazılmıştır. Burada /t/ ve /r/ arasına bir /i/ eklenmiştir. Yalnızca açık heceler (ünlüyle biten) yazılabilmektedir. Yunanca’daki /ks/, /ps/ gibi sonu ünsüzle biten heceler bu yazıda gösterilememektedir. Miken Yunancası'nda r, l ve labil seslerin çoğunlukla birbirine geçtiği düşünülmektedir: ka-ro biçimi, muhtemelen Yunanca khalos (iyi, güzel) kelimesinin bir uyarlamasıdır. 2. Morfoloji (Biçimbilim) Miken Yunancası, Klasik Yunanca'nın arkaik bir formudur ve morfolojik yapıları tam olarak çözülememiştir demiştik. PY Ta 641'de görülen bazı önemli morfolojik yapılar şunlardır: İsim Çekimleri: ti-ri-po-de → tripodes (Nominatif çoğul) a-ke ve e-ke → Muhtemelen ekhei (3. tekil şahıs, sahip olmak fiili) qo-so → Sayı veya miktar göstergesi olabilir (belki kwos, kaç tane?) pe-re → pherei (taşır, getirir – 3. tekil şahıs) Fiil Çekimleri: PY Ta 641'de geçen fiillerin büyük çoğunluğu idari kayıt amacıyla kullanıldığı için emir kipi veya 3. tekil şahıs halleriyle verilmiştir. Misal: e-ke → ekhei (sahiptir) pe-re → pherei (getirir, taşır) 3. Sözdizimi (Sentaks) Metin, büyük ölçüde isim + sayı/miktar + fiil yapısında düzenlenmiştir. Linear B yazısının idari kayıtlar için kullanılması, bu tür kısa ve bilgi odaklı cümle yapılarının tercih edilmesine neden olmuştur. Misal, PY Ta 641’in transliterasyonunda şu yapı belirgindir: (Nesne) + (Sayı/Miktar) + (Sahiplik veya Eylem) "tripodes ekhei" → "üç ayaklı kazan(lar) var" (Yunanca’nın klasik sözdizimi SVO (özne-fiil-nesne) olsa da Linear B’de nominal listeler ağırlıkta olduğu için cümle yapısı genellikle isim + miktar biçimindedir.) Bu yapı, Yunanca’nın daha sonraki dönemlerindeki cümle yapılarından farklıdır, çünkü yüklem genellikle sona gelir ve fiil kullanımı asgari düzeydedir 🫡. Özet olarak metin: "... sayıda güzel üç ayaklı kazan(lar) mevcut, getirildi", ifadesini içermektedir. Umarım okurken hem keyif almış hem de öğrenmişsinizdir. Esenlikler dilerim.