Dilay 𓋹 (@chaeilay)

Yaşamın "sonluluğu" üzerine düşünmek, yaşamı uzatmanın yollarını aramaktan daha büyük bir felsefi çaba olabilir mi? Zira zamanı kazanmanın yolu, onu nasıl kaybedebileceğimizi ya da kaybettiğimizi anlamaktan geçer. İnsanlar, çoğu zaman, ölümü düşünmemenin bir erdem olduğunu, yaşamın kendisine dönük olmanın daha…devamıYaşamın "sonluluğu" üzerine düşünmek, yaşamı uzatmanın yollarını aramaktan daha büyük bir felsefi çaba olabilir mi? Zira zamanı kazanmanın yolu, onu nasıl kaybedebileceğimizi ya da kaybettiğimizi anlamaktan geçer. İnsanlar, çoğu zaman, ölümü düşünmemenin bir erdem olduğunu, yaşamın kendisine dönük olmanın daha doğru bir tavır olduğunu sanırlar. Oysa varoluş, ölüm ile anlam kazanır ve zamanın kısıtlılığı, ona biçilen değeri belirler. Bize varlığın ağırlığını hissettiren bu düşünceler, elbette ki tarih boyunca pek çok filozofun zihnini meşgul etmiştir, fakat bu meseleyi Stoacılar kadar doğrudan ve keskin bir biçimde ele alan çok az düşünce ekolü vardır. Bu bağlamda Seneca, yaşamı boyunca zamanın, erdemin ve kişi ruhunun doğası üzerine kaleme aldığı mektuplarında, ardında adeta bir bilgelik mirası bırakmıştır. Letters from a Stoic ya da Ahlak Mektupları, sadece ve sadece bir felsefi metin değildir, okuyucunun kendi iç dünyasını keşfetmesine yönelik bir rehber niteliğindedir. Seneca'nın yazıları, salt teorik bir Stoacı öğreti sunmaz; aksine, okuyucusunu aktif bir şekilde eleştirel düşünmeye, kendi yaşamına dönüp bakmaya ve bir tür zihinsel arınma sürecine davet eder. Ancak buradaki temel mesele şudur: Seneca’nın Stoacılığı, hayatın gerçeklerine ne ölçüde dokunur ve kişinin varoluşsal sancılarına ne derece cevap verebilir? Bu noktada bahsetmek istediğim esas mevzu, zaman ve ölümün kaçınılmazlığı karşısında erdemli bir yaşam olacak. Çünkü Seneca’nın mektuplarında dönüp dolaşıp ulaştığı temel mesele, yaşamı anlamlandırmanın bir yolu olarak ölümle yüzleşmektir. Ölüm nasıl ele alınmalıdır? Kişinin ölüme dair farkındalığı, onu özgürleştirir mi, yoksa omuzlarına olması gerekenden ağır bir yük mü yükler? Seneca, tam da bu sorulara verdiği cevaplarla adeta bir yaşam rehberi olarak karşımıza çıkar. Önce onu kısaca tanıyalım. Lucius Annaeus Seneca, MÖ 4 yılında doğmuş, MS 65 yılında Roma İmparatoru Nero’nun emriyle intihara zorlanarak yaşamını sonlandırmış bir devlet adamı, hatip, tragedya yazarı ve filozoftur. Yaşamı, Roma’nın en çalkantılı dönemlerinden birinde geçmiştir. İyi bir eğitim almış, özellikle retorik ve felsefe alanlarında kendini geliştirmiştir. Fakat en büyük mirası, imparatorluk sarayında kazandığı siyasi tecrübeler ile Stoacı öğretileri harmanlayarak oluşturduğu eşsiz düşünce yapısıdır. İktidarın yozlaştırıcı etkilerine yakından tanıklık etmiş ve ahlaki sağlamlığını koruyabilmek adına Stoacılığa sıkı sıkıya bağlanmıştır. Nihayetinde, dönemin entrikalarına dayanamayarak bir noktada gözden düşmüş ve hayatına kendi elleriyle son vermek zorunda kalmıştır. Ancak ölümü bile felsefesine uygun bir son olarak yorumlanabilir; çünkü Stoacılar için en büyük özgürlük, kişinin kendi kaderi üzerinde söz sahibi olmasıdır. Üzerine konuştuğumuz eser, Seneca’nın dostu Lucilius’a yazdığı mektuplardan oluşur. Bu mektuplar, ahlaki erdemler, zamanın kullanımı, öfkenin dizginlenmesi, servetin ve yoksulluğun kişi ruhuna etkisi gibi pek çok konuyu ele alır. Fakat her bir mektubun özünde yatan esas fikir, kişinin bu hayatı nasıl yaşaması gerektiği ile ilgilidir. Ve eserin en büyük gücü, felsefenin günlük yaşama uygulanabilir olması gerektiği gerçeğini göstermesidir. Seneca, kimseye soyut ve ulaşılamaz bir bilgelik sunmaz; aksine, kişinin her an deneyimleyebileceği ve pratiğe dökebileceği öğütler verir. Misal, yaşam gelip geçicidir, fakat geçiciliği kabul etmek, yaşamın anlamsız olduğunu göstermez; aksine, bu farkındalık ona derinlik kazandırır. İşte bu yüzden Seneca’nın Stoacılığı, acıyı ve ölümü kabullenmekten ibaret değildir. Tam tersine, bir tür çağrıdır: Yaşamı daha bilinçli ve erdemli bir şekilde sürdürme çağrısı. (Analizi okumak istemeyenler "İNCELEME" başlıklı yoruma atlayıp, yalnızca baskıyı değerlendirdiğim kısmı okuyabilirler.) İnsanlar, sahip oldukları zamanı hoyratça harcar, mal mülk biriktirir, mevki peşinde koşarlar, oysa zaman, kişinin en değerli mülküdür ve onu akıllıca kullanmak, Stoacı erdemin yapı taşlarından biridir. "Başkalarına verdiğin zamanı geri alamazsın, fakat onu kendine ayırırsan gerçekten yaşamış olursun" der Seneca. Çünkü zaman bir kez yitirildiğinde, bir daha geri alınamaz. (Bununla birlikte, servet ve güç karşısında ruhsal dengeden sapmamayı da öğütler. Ona göre, ne zenginlik kimseyi üstün yapar ne de fakirlik kimseyi değersiz kılar. Asıl mesele, kişinin neye sahip olduğundan çok, sahip olduklarına nasıl yaklaştığıdır. Gerçek zenginlik, yetinebilmektir, çünkü yetinebilen biri, hiçbir zaman köle olmayacaktır.) Ölüm korkusu da Seneca’nın mektuplarında sıkça ele aldığı bir konudur. Seneca ölümü bir son değil, doğal bir süreç olarak görür. Kişi, doğanın bir parçasıdır ve doğa kanunlarına tabiidir. Eğer ölüm kaçınılmazsa, ona direnmek değil, onunla barışmak gerekir, çünkü, "Ölüm korkulacak bir şey değildir; korkulması gereken, yaşanmamış bir hayattır." Ölüm, uzak bir gelecekte değil, yaşanılan her anın içinde mevcuttur. Burada mevzu, ölümden kaçınmanın imkânsızlığından çok, ona karşı geliştirilen yanlış tavırdır. Seneca, ölüme karşı duyulan korkunun, esasen kötü yaşamaktan kaynaklandığını söyler. Erdemli bir hayat süren kişi, ölümü bir kayıp olarak değil, tamamlanmış bir sürecin doğal bir sonucu olarak görür. Dolayısıyla, ölüm üzerine düşünmek kişiyi zayıflatmaz, bilakis ona cesaret kazandırır. İşte bu noktada, Seneca’nın felsefesi teorik bir sistem olmaktan çıkar ve kişi ruhuna hitap eden bir rehber haline gelir. Seneca, yaşamın uzunluğu meselesini de Stoacı bir bakış açısıyla ele alır. Ona göre, uzun yaşamak değil, doğru yaşamak önemlidir. Nicelik değil, nitelik belirleyicidir. "Uzun bir yaşam değil, yeterli bir yaşam yaşamalıyız" diyerek kişinin hayattaki asıl amacının, zamanın uzunluğu değil, doluluğu olduğunu savunur. Kişinin ne kadar yaşadığı değil, nasıl yaşadığı önemlidir. Zamanını bilinçsizce harcıyorsa, yüz yıl bile yaşasa, gerçekten yaşamış sayılmaz. Öyleyse, Seneca'nın perspektifinden bakıldığında, zaman yönetimi kişinin karakterini belirler. Bilge kişi, zamanını nasıl harcadığını sürekli sorgular. Boş ve gereksiz işlerle mi uğraşıyor, yoksa hayatını anlamlı ve erdemli kılacak eylemler mi gerçekleştiriyor? Bununla birlikte, Stoacı felsefenin bir diğer yapı taşı erdemdir ve erdem, Seneca için hayatın anlamını oluşturan en önemli unsurlardan biridir. Ona göre, erdem, kişinin kendisini ahlaki olarak geliştirmesi ve bilgelik ile hareket etmesi sonucu mümkündür. Erdem, dışsal koşullara bağımlı olmayan içsel bir durumu ifade eder. Bu bağlamda Seneca, insanların yalnızca erdeme ulaşmak için çaba sarf etmeleri gerektiğini, zira gerçek mutluluğun ancak erdemli bir yaşam ile elde edilebileceğini savunur. Erdemli bir yaşam sürmek, kişinin arzularına hakim olmasını ve aklıyla hareket etmesini gerektirir. Stoacı düşüncede arzular, kişiyi doğrudan mutsuzluğa sürükleyen en büyük engellerden biri olarak görülür. Seneca, korku, öfke, kıskançlık ve aşırı arzuların kişi ruhunu esir, özgürlüğünü ise elinden aldığını belirtir. Dolayısıyla Seneca'nın önerdiği temel çözüm, bu duygulara karşı koymak ve akıl rehberliğinde bir yaşam sürmektir. "Bizi mutsuz eden şeyler, olayların kendisi değil, onlara yüklediğimiz anlamlardır" diyerek, bireyin dış dünyaya karşı geliştirdiği bakış açısının ve içsel tutumunun önemini defalarca vurgular. Mutluluk anlayışına geri dönecek olursak, genellikle bu düşünceler etrafında şekillenir diyebiliriz. Seneca'ya göre mutluluk, haz peşinde koşmakla değil, ruhsal dinginlik ve bilgelik ile mümkündür. Modern dünyada mutluluğu genellikle maddi refah, sosyal statü veya duyusal zevkler ile ölçsek de, Seneca bu tür mutluluk kaynaklarını yanıltıcı bulur. Çünkü bütün bunlar değişkendir ve dış etkenlere bağlıdır; oysa gerçek mutluluk, kişinin kendi içinde inşa ettiği bir durumdur. “Mutluluk, başkalarının elinde olmayan şeylere bağlı olmaktır,” der. Stoacı öğretide, kişinin denetleyebileceği tek şeyin kendi düşünceleri ve tepkileri olduğu vurgulanır. Dolayısıyla, bir Stoacı için gerçek özgürlük, dışsal olaylardan etkilenmeme yeteneğinde saklıdır. Dış dünyadaki olaylar elbette ki kaçınılmazdır, ancak kişinin bu olaylara yaklaşımı tamamen kendi iradesine bağlıdır. Stoacılığın özünde, bireyin yalnızca kendi düşünceleri ve tepkileri üzerinde kontrol sahibi olduğu fikri yatar. Bu nedenle Seneca, yaşamın zorlukları karşısında bireyin vereceği tepkiyi bilinçli bir şekilde seçmesi gerektiğini vurgular. Misal, kişinin başına gelen kötü bir olay, onu mutsuz etmek zorunda değildir; çünkü mutsuzluk, olayın kendisinden değil, o olaya yüklenen anlamdan doğar. Seneca’ya göre, kişinin en büyük düşmanı kendisidir. Kendi arzularına, zayıflıklarına ve kaygılarına yenik düşen birey, gerçek özgürlüğe asla ama asla ulaşamaz. Stoacılık, bu tür içsel zaafların üstesinden gelmek adına bireyi sürekli olarak kendisini sorgulamaya ve içsel bir disiplin geliştirmeye davet eder. "Başkalarının hayatını düzene koymaya çalışmadan önce, kendi ruhunun efendisi ol." Seneca'nın bize miras bıraktığı bu öğütler, "modern" dünyada da büyük bir geçerliliğe sahiptir. Zamana dair bilinçsizlik, kişinin en büyük trajedisidir. Teknolojinin sunduğu sonsuz dikkat dağıtıcılar, Seneca'nın bahsettiği zaman israfının "modern" izdüşümleridir. Fakat onun çözümü de aynı ölçüde çağdaştır: Bilgelik, farkındalık ve her anın kıymetini bilmek, yaşamı, sırf var olmak için değil, anlamlı kılmak için yaşamak. Bitirmeden önce şunları da söylemek isterim: Stoacılık, kişiye nasıl yaşanacağını öğretir. Zannımca, günümüzde bu öğretilere tam bir geri dönüş gerekmekte. Çağımızda pek çok kişi tembelliğe meyilli, zorluklarla yüzleşmekten kaçınan, dürüstlükten uzak bir kültür içinde yaşıyor. Eğitimde hile aldı başını gidiyor, yetişkinler—ebeveynler, öğretmenler, yöneticiler, iş dünyasının liderleri ve politikacılar—iyi bir davranış modeli sunmaktan aciz. Küçüklerimiz bizden ve eylemlerimizden nasıl bir ders alıyor? Cevabı kestiremiyorsak silkelenmeliyiz.

chaeilay 1 month ago

"Demokrasi, bir eğitim işidir. Eğitimsiz kitlelerle demokrasiye geçilirse oligarşi olur. Devam edilirse demagoglar türer. Demagoglardan da diktatörler çıkar." — Platon Demokrasi, halkın yönetime katıldığı bir sistem olarak görünse de Platon’a göre bu sistem ancak eğitimli ve erdemli yurttaşlar tarafından sürdürülebilir;…devamı"Demokrasi, bir eğitim işidir. Eğitimsiz kitlelerle demokrasiye geçilirse oligarşi olur. Devam edilirse demagoglar türer. Demagoglardan da diktatörler çıkar." — Platon Demokrasi, halkın yönetime katıldığı bir sistem olarak görünse de Platon’a göre bu sistem ancak eğitimli ve erdemli yurttaşlar tarafından sürdürülebilir; aksi takdirde kaçınılmaz olarak yozlaşır. Bu bağlamda Platon, devlet yönetiminin bir uzmanlık işi olduğunu ve toplumun yöneticilerinin en bilge kişiler arasından seçilmesi gerektiğini savunur. Bu düşünce onun, "filozof kral" kavramına dayanan, yönetim anlayışında önemli ve merkezi bir yer tutar. Fakat demokrasiye yönelik eleştirisi yalnızca yöneticilere değil, halkın kendisine de yöneliktir. Ona göre, eğitimden yoksun bir toplumda demokrasi, ideal bir yönetim biçimi olmaktan çıkar ve belirli aşamalardan geçerek yozlaşır. — Eğitim Olmadan Demokrasi, Oligarşiye Dönüşür Platon, "Devlet" adlı eserinde toplumları beş temel yönetim biçimi üzerinden inceler. 1. Aristokrasi (bilgelerin yönetimi), 2. Timokrasi (askerî değerler ve onurun yönetimi), 3. Oligarşi (zenginlerin yönetimi), 4. Demokrasi (halkın yönetimi) ve 5. Tiranlık (zorba bir yönetim). Ona göre ideal olan aristokrasidir, yani yalnızca en bilge ve erdemli insanların yönetimde olduğu sistemdir. Lakin eğitimli bireyler olmadan demokrasinin ayakta kalması mümkün değildir, çünkü halk karar alma mekanizmalarında rasyonel değil, duygusal hareket eder. Bu da halkın, kitleleri manipüle edebilen güçlü ve varlıklı azınlıklar tarafından yönlendirilmesine yol açar. Bu noktada demokrasi, görünüşte halkın egemen olduğu bir sistem gibi görünse de gerçekte ekonomik ve politik gücü elinde tutan birkaç kişinin (oligarşi) yönettiği bir yapıya dönüşür. Platon’a göre, eğitimsiz halk, karmaşık politik süreçleri ve uzun vadeli sonuçları değerlendirme yetisine sahip DEĞİLDİR. Bu yüzden politik kararlar, bilinçli tercihler yerine popülist söylemler, ekonomik vaatler ve kısa vadeli çıkarlar doğrultusunda şekillenir. Bunun sonucunda, halkın kendi kendini yönettiği düşüncesi bir yanılsamadan ibarettir; esasında güç, perde arkasındaki elitlerin elinde toplanır. — Oligarşiden Demagojiye Geçiş Oligarşi uzun süre istikrarlı kalamaz, çünkü halk içindeki hoşnutsuzluk giderek büyür. Ekonomik eşitsizlik derinleşir, halk yoksullaşırken zenginler ziyadesiyle güçlenir. Bu durum toplumsal gerilimi artırır ve halk, değişim umuduyla yeni liderler arayışına girer. Fakat bu liderler genellikle toplumun entelektüel veya ahlaki gelişimine katkı sağlayan kişiler değildir; aksine, halkın duygularına hitap eden, umut ve korkularını sömüren DEMAGOGlardır. Platon’a göre demagoglar, halkın hoşuna giden sözleri söyleyerek iktidarı yavaş yavaş ele geçirirler. Gerçek yönetim becerileri veya bilgileri olmasa da hitabet yetenekleriyle halkı etkilerler. Demokrasi, özgürlük ve eşitlik vaatleriyle halkın desteğini kazanan bu kişiler, perde arkasında devleti bir kaos ortamına sürüklerler. Kitlelerin sevgisini kazanmak adına sürekli olarak abartılı vaatlerde bulunur, toplumda kutuplaşmayı artırır ve gerçekleri sık sık çarpıtarak algı yönetimi yaparlar. Demagoglar, halkın hoşnutsuzluğunu kullanarak bir tür "devrimci lider" rolüne bürünürler. Platon'un döneminde, özellikle Atina'da bu tür liderlerin ortaya çıktığına sıkça tanık olunmuştur. Misal, Peloponez Savaşı sırasında Atinalı siyasetçi Kleon, halkın duygularını manipüle eden bir demagog olarak bilinirdi. Halkı savaş çığırtkanlığı yaparak yönlendirmiş, mantıklı ve uzun vadeli politikalar yerine kısa vadeli, popülist söylemler ile destek kazanmıştı. Platon, bu tip liderlerin halkı yanlış yönlendirdiğini ve sonunda demokrasiyi çöküşe sürüklediğini şiddetle savunur. — "Tiranlık" Demagoglar güç kazandıkça yönetim anlayışları değişir. Başlangıçta halkın desteğini almak adına özgürlükçü ve eşitlikçi söylemler kullanırken, zamanla gücü merkezileştirmeye ve kendilerini devletin vazgeçilmez bir unsuru hâline getirmeye çalışırlar. Platon’a göre bu aşamada demokrasi sona yaklaşmıştır, çünkü halkın sevgisini kazanan lider, kendisini halkın mutlak temsilcisi olarak görmeye başlar. Bunun sonucu, yasaları ve kurumları kendi otoritesine göre şekillendiren bir liderin ortaya çıkışıdır, yani bir DİKTATÖR. Başlangıçta halkın kurtarıcısı gibi görünen bu kişi, zamanla tüm muhalefeti bastırır, devletin kurumlarını zayıflatır ve tüm yetkileri kendi elinde toplar. Halk bu durumun farkına vardığında ise çoğu zaman iş işten geçmiş olur. Platon, bu döngüyü tarihsel bir kaçınılmazlık olarak görür ve demokrasinin eninde sonunda kendi içinde bir tiran yaratacağını savunur. Ona göre halk, başlangıçta özgürlüğü için savaştığı bir sistemde, sonunda kendi elleri ile bir zorbanın iktidarını kurmuş olur. — Günümüz siyasetinde de demagogların yükselişi, popülist liderlerin halkın duygularına hitap ederek güç kazanması ve zamanla otoriterleşmesi hemen başucumuzda deneyimleriğimiz bir olgu. Eğitim seviyesi düşük toplumlarda, bireylerin politik süreçleri analiz etme yeteneği sınırlı olduğu için halk manipülasyona açık bir hâle gelir. Bunun sonucunda demokrasi, özünde bir halk yönetimi olmaktan çıkar ve Platon’un tarif ettiği gibi bir döngü içine girer. Milyonlarca yürek, akıllarda tek soru: Ne yapmalı? Platon'un çözüm önerisi, halkın eğitim seviyesini yükseltmek ve yöneticilerin bilgeliğe ulaşmış kişiler arasından seçilmesini sağlamaktır. Ona göre ancak akılcı ve bilinçli yurttaşlar, demokrasinin istikrarlı bir şekilde işlemesini sağlayabilir. Tabii önce şanlı atalarımızın kanlarıyla kazandıkları haklarımızı geri almalı ve adaleti sağlamalıyız. Platon demokrasiyi doğrudan reddetmez lakin eğitimsiz kitlelerin yönetime katılımının tehlikelerine de dikkat çeker. Ona göre bir toplum, siyaset konusunda yeterince eğitimli değilse, özgürlük adına kurduğu sistem, eninde sonunda bir tiran doğurmak zorundadır.

chaeilay 1 month ago

Devlet yönetimi, bir toplumun huzurunu ve bütünlüğünü sağlamakla yükümlüdür. Ancak bugün sahip olduğumuz hükümet bunun tam tersini, hatta ve hatta üst düzey iç karışıklıkların çıkmasını istiyor. Daha düne kadar "kardeş" bildiğimiz insanlarla bugün karşı karşıya gelmiş, kutuplaşmanın, etnik ve dini…devamıDevlet yönetimi, bir toplumun huzurunu ve bütünlüğünü sağlamakla yükümlüdür. Ancak bugün sahip olduğumuz hükümet bunun tam tersini, hatta ve hatta üst düzey iç karışıklıkların çıkmasını istiyor. Daha düne kadar "kardeş" bildiğimiz insanlarla bugün karşı karşıya gelmiş, kutuplaşmanın, etnik ve dini ayrımcılığın içine çekilmiş durumdayız. Kariyer politikacıları, ellerindeki tüm propaganda araçlarıyla bu ayrışmayı körüklüyor, kitleleri yönlendirmek üzere medyanın her türlüsünü kullanarak gerilim ve terör ateşliyorlar. Hepimiz bu oyunun farkındayız, o yüzden bildiklerimizi tekrar etmek yerine, asıl sorulması gereken soruya odaklanalım. Köprüden önceki son çıkıştayız. Bundan sonra ne olacak? Tarih, benzer süreçlerden geçen toplumların nasıl bir sona sürüklendiğini hepimize defalarca gösterdi. Osmanlı’nın son dönemlerinde içeride yaratılan ayrışmalar, dış müdahalelere zemin hazırlamış ve imparatorluğun çöküşünü hızlandırmıştı. 20. yüzyılda Yugoslavya, ayrılıkçı politikaların sonucu olarak kanlı iç savaşlarla parçalanmıştı. Günümüzde de aynı senaryonun farklı bir biçimde sahneye konduğunu görmek hiç de zor değil. Bugün kendi topraklarımızdaki direnişin içinde terör örgütü sloganları yükselmiyorsa, bu, yarının daha büyük bir kaos getirmeyeceğini garanti etmez. Yanlış anlaşılmasın, burada "hainler aramızda olsun" gibi bir söylemden bahsetmiyorum. Tam tersine, şu an içinde bulunduğumuz süreç, bizi çok daha tehlikeli bir noktaya doğru götürüyor. Öyle ki, yakın zamanda çıkacak olan muhtemel af ile birlikte Öcalan gibi isimlerin serbest kalması söz konusu. Üstelik yalnızca bu değil; içerideki çatışmaları büyütüp, binlerce yabancı unsuru direnişin içine salarak olayların seyrini değiştirmeyi hedefliyorlar. Amaçları bu ülkeyi bölmekse, bizim hedefimiz de Türkiye Cumhuriyeti’ni laik, demokratik bir hukuk devleti olarak ayakta tutmak ve adaleti yeniden sağlamaktır. Biz parti başkanı, milletvekili, başbakan ya da birtakım makam sahibi kişiler değiliz, biz Cumhuriyet ve Atatürk ilkelerinin koruyucusuyuz, biz Ata'mızın bu şanlı ülkeyi emanet ettiği gençleriz, biz halkız. Dolayısıyla, hedefinden şaşanı doğru yola yönlendirmeliyiz. Medya terörünü nasıl kullandıklarını hepimiz biliyoruz; biz de aynı kararlılıkla yazmalı, anlatmalı, çizmeli, her fırsatta gerçeği duyurmalıyız. Kendi safımızı korumalı, terör örgütü sloganlarını ve "marjinalleşmeyi" içimize sokmamalıyız. Önümüzdeki süreç kritik; bu noktada bilinçli olmak, aklıselimi kaybetmemek ve kalabalıklara karışınca bilincimizi yitirmemek zorundayız. Tarihten alınacak dersler açıktır: Bir devletin ve milletin bekası, yalnızca güçlü bir ordu ya da ekonomik refahla değil, toplumsal bütünlük ve bilinçle de sağlanır. "Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe, ilini ve töreni kim bozabilir?" Milletimiz, hiç değilse şimdi kendi benliği ve değerlerine sahip çıkmak zorundadır. Unutmamak gerekir ki, törenin bozulması için göğün çökmesi gerekmez, içten içe çürütülmek yeterlidir. "Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” Esen kalın.

chaeilay 1 month ago

Osmanlı ordusu, Çanakkale Savaşı sırasında insan kaynağı açısından ciddi sıkıntılar çekmeye başlamıştı. Bu nedenle, özellikle 1915-1916 yıllarında lise öğrencileri gönüllü ve zorunlu olarak askere alınmıştı. Bu gençler, eğitim hayatlarını yarıda bırakarak cepheye gitmiş ve pek çoğu bir daha geri dönememişti.…devamıOsmanlı ordusu, Çanakkale Savaşı sırasında insan kaynağı açısından ciddi sıkıntılar çekmeye başlamıştı. Bu nedenle, özellikle 1915-1916 yıllarında lise öğrencileri gönüllü ve zorunlu olarak askere alınmıştı. Bu gençler, eğitim hayatlarını yarıda bırakarak cepheye gitmiş ve pek çoğu bir daha geri dönememişti. Vefa Lisesi, Galatasaray Lisesi, İzmir Lisesi, Bursa Lisesi, Sivas Lisesi ve Konya Lisesi gibi okullar, savaş nedeniyle hiç mezun veremedi. İstanbul Erkek Lisesi'nin son sınıf öğrencilerinin neredeyse tamamı cephede şehit düştü. Bursa Lisesi’nde durum o kadar trajikti ki, okul yönetimi yıllar sonra mezun listelerine “1915: Çanakkale’de” notunu düştü. Bursa Erkek Lisesi’nin anılarında geçen bir ifadeye göre: "Sınıflarımız bomboştu. Ders zili çaldığında kimse sıralarına oturmadı. Öğretmenlerimiz gözyaşlarını saklamaya çalışarak derse girer, ama anlatacak kimseyi bulamazlardı." Cephede kimliklerin kaybolmaması adına, genç ve çocuk askerler okul numaralarını ve isimlerini kollarına yazıyordu. Bunun sebebi oldukça basit, vefat ettiklerinde kimlikleri üzerlerinde bulunamazsa, en azından tanınabileceklerdi. Fakat savaşın vahşeti öylesine büyüktü ki, bu numaralar çoğu zaman onları tanımlamak adına yeterli olmamıştı. Çanakkale cephesinde görev yapan bir Osmanlı sağlık görevlisinin hatıralarında şu satırlar geçmekte: "Bir yaralı genç getirdiler. Sol kolunda 'İstanbul Lisesi 201' yazıyordu. Adını sorduğumuzda hafifçe gülümsedi, sonra gözlerini kapadı. Birkaç dakika içinde şehit düştü. Onu, geldiği gibi uğurladık: Sessizce, saygıyla…" İngiliz harp günlüklerinde de benzer notlara rastlanır. İngiliz askerleri, Osmanlı siperlerinden topladıkları defterlerde, mektuplarda ve hatta ölülerin kollarında "okul numarası benzeri işaretler" bulunduğunu kaydetmişlerdir. Osmanlı askerlerinin eğitim hayatlarından gelen bir refleksle kimliklerini koruma çabalarının küçük ama trajik bir göstergesi... 1915-1920 yılları arasında eğitim sistemi bu kayıpların etkisini oldukça derinden hissetti. Genç nüfusun önemli bir bölümü şehit düştüğünden, birçok okul yıllarca mezun verememeye devam etti. Çanakkale’de kaybedilen nesil, yalnızca o yılları değil, geleceğin aydınlarını da yok etti. Bugün, çeşitli liselerde ve Çanakkale Şehitliği'nde bu gençlerin anısını yaşatmak üzere anıtlar bulunmaktadır. İstanbul Erkek Lisesi’nin geleneksel anma törenlerinde, 1915 yılında cepheye giden öğrenciler için her yıl bir sıra boş bırakılır. Çanakkale'de savaşanların çoğu isimsiz mezarlarda yatmakta. Fakat hikâyeleri, yazdıkları numaralar kadar kalıcı bir iz bırakmaya devam etmeli ve bu millet var olmaya devam ettiği sürece edecektir de. Bu zafer, bu vatanın emek veren, bileğinin ve zihninin hakkıyla çalışan, erdemli, ahlaklı ve hür evlatlarına, anamızın ak sütü gibi helaldir. Başta Ulu Önderimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, Çanakkale'yi geçilmez kılan aziz şehitlerimizi ve gazilerimizi saygı ve minnetle, zaferimizin 110. yılı kutlu olsun. Esen kalın. 🇹🇷❤️

chaeilay 1 month ago

Esenlikler. Hatırlayanlar olacaktır, bir süre önce BIBLIOMANIA ve Roxburghe Club Jr. adlı iki blog sayfamdan bahsetmiştim. Bu platformlarda tarih, sanat, felsefe, dilbilim ve edebiyat üzerine içerikler paylaşıyordum. Ancak bloglar İngilizce olduğu için birçok okuyucu ve hatta yakın çevrem bu içeriklere…devamı

chaeilay 1 month ago

Platon, yalnızca düşüncesinin genişliği değil, halkların ve bireysel olarak ruhun başarısızlıklarını aydınlatma konusundaki katı disiplini ile de Batı geleneğinin en vazgeçilmez filozofudur. Devlet ve Phaidon gibi diyaloglarında kusursuz bir netlik ile ortaya koyduğu vizyonu, sıradan politikacıların ve akademisyenlerin pratik gözlemlerini…devamıPlaton, yalnızca düşüncesinin genişliği değil, halkların ve bireysel olarak ruhun başarısızlıklarını aydınlatma konusundaki katı disiplini ile de Batı geleneğinin en vazgeçilmez filozofudur. Devlet ve Phaidon gibi diyaloglarında kusursuz bir netlik ile ortaya koyduğu vizyonu, sıradan politikacıların ve akademisyenlerin pratik gözlemlerini aşar. Platon’un diyalektiği, faydalar veya uzlaşmalar ile ilgilenmez. O, sonsuz ve tavizsiz olan “Gerçek” ile ilgilenir ve bunu aramayanların anlayışının ötesindedir. Platon’u düşünmeye başlarken kaçınılmaz olarak mağara alegorisi ile başlamak gerekir. Bu imge, görünüş ve gerçeklik, cehalet ve aydınlanma arasındaki büyük ikiliği özetler. Mağaradaki zincirlenmiş tutsaklar çoğunluğu oluşturur; hayatlarını gelenek, duyum ve temel içgüdülerle şekillendiren, sorgulamadan uzak insanları temsil ederler. Gölgeyi gerçek zannederler, titrek figürleri varoluşun tamamı olarak kabul ederler. Bu ne kadar iğrenç ve ne kadar derin bir trajedi! Çoğu kişi bu yanılsamalar, bu yüzeysellik ile yetinir. Durumu sorgulamazlar, kendi sınırlarının ötesine geçmeye çalışmazlar. Platon’un filozofu, mağaradan kaçıp güneşin kör edici ışığına, “İyiliğin Formu"na, tanık olan kişi, hem kendisinin hem de, dolayısıyla, toplumun ideal yöneticisidir. Fakat bu yükselişi kaç kişi başarabilir? Kaç kişi eylemlerinin sonuçlarını göze alabilir? Bizim zamanımızda da, tıpkı Platon’un zamanında olduğu gibi, cehaleti tercih edenler çevremizi sarıyor; aydınlanma sürecinin acı verici doğasına katlanmaktansa sıradanlığı kabul ediyorlar. Fakat filozof, Formların bilgeliğine sahip olarak, mağaradaki gölgelerin yalnızca daha yüksek gerçekliklerin gelip geçici yansımaları olduğunu anlar. Filozof olmak, cehalet zincirlerinden kurtulup, gerçeğin peşinden gitmektir. Platon, bunu acı bir netlik ile ortaya koyar: Bilgiye giden ruh yolculuğu seçkinci bir çabadır. Herkes buna layık değildir, herkes denememelidir de. Bu nedenle Platon’un Devlet'i hem politik bir manifesto hem de psikolojik ve metafizik bir eserdir. Platon, Formların bir kısmını da olsa yakalayabilmiş nadir kişilerin, halkı İyi’ye doğru yönlendirmek adına mağaraya geri dönmeleri gerektiğini savunur. Filozof-kralın yönetimi arzulanan bir hedef değil, bir görev, bir zorunluluktur. Platon’un açıkça ifade ettiği gibi, gücü kontrol edebilenler, onu kullanmaya en az layık olanlardır. Şehir, tıpkı ruh gibi, yalnızca aydınlanmış kişilerin rehberliğinde gelişebilir. Platon’un ruhun üçlü yapısına (akıl, cesaret ve arzu) yaptığı muameleye dikkat edin. Bu, devletin mikrokozmosudur; akıl (filozof-kral), cesurları (savaşçı sınıf) ve arzu sahiplerini (halk) yönetir. Devletin akıllılar tarafından yönetilmesi gerektiği gibi, bireyin ruhu da akıl tarafından yönetilmelidir. Akıl arzuya boyun eğdiğinde kaos ortaya çıkar, hem devlet içerisinde, hem de kişinin iç dünyasında. Belki de zamanımızın en temel problemi budur: Aklın kontrolüne girmemiş, arzu tarafından yönetilen, sorgulanmamış bir yaşam. Ruhun hedonizme, tüketimciliğe ve yüzeyselliğe düşmesi, arzunun aklın üzerindeki zorbalığından başka bir şey değildir bana göre. Bu husus, yaşadığımız çağın en ayırt edici niteliği değil midir? Bilgelik yerine arzular ile yönetilen bir toplum… Ancak Platon, sorgulanmamış yaşamı yalnızca eleştirmekle kalmaz; bize bir çözüm önerisi de sunar. Bu çözüm, bizzat felsefenin kendisidir, bilgelik sevgisidir. Bilgi arayışı, insanı cehalet zincirlerinden kurtarıp ruhunu ilahi olan, ebedi olan ve gerçek olana yönlendirmektir. Aklın otoritesine boyun eğmektir; mağaradan çıkıp İyi’ye bakmaktır. Fakat bu yükseliş ne hoş ne de kolaydır. Ağırdır, çoğu zaman korkutucudur. Çoğu insan buna katlanamayacak kadar korkaktır. Korkarım ki Platon’un ideali bin yıllar boyunca bu yüzden gerçekleştirilememiştir. İnsanlar aklın kör edici ışığına katlanmaktansa arzularına teslim olmayı ve kendi çöküşlerinin farkına varmadan yaşamayı tercih ederler. Filozof sıklıkla hor görülür, çünkü ruhun eksikliklerini açıkça gözler önüne serer. Sonuçta Platon’un hayatı, başlı başına bir trajedidir: Fikirleri saf ve talepkar olan bir düşünür, cehalet ve ahlaksızlığa batmış bir dünya. Yine de Platon, vizyonu zamansız olduğu için ayakta kalır. Onun ideallerini aştığımızdan değil, onları tam anlamı ile kucaklayacak cesareti hiçbir zaman göstermediğimizden ütopyası gerçekleştirilememiştir. Devlet'i, soyut olduğu için değil, insanlık onu gerçekleştiremeyecek kadar bozulmuş olduğu için ulaşılamaz bir ideal olarak kalmıştır. Platon’un çalışmaları gölgeleri sorgulama cesaretine sahip olan, bilgelik arayışına giren, rahatlıklarından, itibarlarından ve hatta hayatlarından vazgeçmeye hazır olan az sayıdaki kişiye bir çağrıdır. Yalnızca bu bireyler, yaşamaya değer bir hayatı bulabilirler. Platon’un hocası Sokrates'in de ifade ettiği gibi: “Sorgulanmamış bir hayat yaşanmaya değer değildir.” Platon, çoğu hayatın gerçekten sorgulanmadığını ve dolayısıyla değersiz olduğunu acı bir gerçek olarak kabul eder. Ancak, mağaradan çıkmaya cesaret edenler için ödüller tarifsizdir. Yalnızca onlar İyi’yi görür. Yalnızca onlar, hem kendilerini hem de başkalarını yönetebilirler. Ve bu az sayıdaki kişi için felsefe arayışı bir seçenek değil, bir zorunluluktur. Gelelim Homeros'a. Homeros, insanlık tarihinin en büyük şairi, mitin ve gerçeğin mükemmel birleşimini yakalayan bir figürdür. İlyada ve Odysseia yalnızca birer edebi eser değil, insan ruhunun derinliklerine dair zaman üstü incelemelerdir. İnsan varoluşunun trajik ve kahramanca doğası, savaşın dehşeti ve kaderin kaçınılmazlığı ile yüzleşen kahramanların destanları yüzyıllardır Homeros’un dizelerinde yankılanmıştır. Fakat Homeros’un büyüklüğü, esasen kahramanlarının eylemlerinde değil, onları yönlendiren tanrılar ile olan ilişkilerindedir. Bu destanlar, insanlık ile tanrıların oynadığı büyük oyunun yalnızca bir sahnesidir ve bu oyun, tüm zaferler ve trajediler arasında insanın kendi doğası ile hesaplaşmasını zorunlu kılar. İlyada, savaşın ardındaki psikolojik ve metafizik gerilimleri çözümleyen bir eserdir. Troya Savaşı, yalnızca Akhalar ve Troyalılar arasında geçmiş olan bir mücadele değil, insanın güç, şeref ve kader ile olan evrensel mücadelesinin temsilidir. Akhilleus’un öfkesi, insanlığın tanrılara ve onların belirlediği yazgıya karşı verdiği mücadeleyi temsil eder ve trajik ihtişamı, ölümsüzlük ile yüzleşmesi hususunda yatar. Homeros’un bize gösterdiği şey, ölümün kaçınılmazlığı karşısında bile büyük olmanın, tanrılara karşı mücadelede bir asalet taşıdığı gerçeğidir. Akhilleus’un kahramanlığı, ölümün ötesine geçen bir yaşam arayışında yatar. Homeros’un dizelerinde tanrılar, insan kaderini yönlendiren güçlerdir. Ancak tanrılar, her zaman mutlak erdemin temsilcileri değildir. Onlar, insan tutkularının daha yüce, daha güçlü bir yansımasıdır. Zeus, Hera, Athena ve diğerleri, ölümlülerin yaşamlarına müdahale ederken, güçsüzlüklerini ve kısıtlamalarını gösterirler. Tanrılar bile sınırlıdır; onların iradeleri bile değişkenlik gösterir. Homeros’un bu çok katmanlı tanrı-insan ilişkisi, insanlık tarihindeki en derin sorgulamalardan biridir: İnsan kaderini kim yönlendirir? İnsanlık mı, tanrı/lar mı? Bu hususta Odysseia tamamen farklı bir destan gibi görünse de özünde aynı soruları sormaktadır: İnsan ne kadar özgürdür? Odysseus’un on yıl süren eve dönüş macerası, aslında bir adamın düşmanları ile değil, kaderin kendisi ile mücadelesidir. Odysseus, zekası ve iradesi ile tanrılara karşı durabilir, ancak nihayetinde tanrıların gücü onu sınırlamaktadır. Bu durum, Homeros’un insan ruhuna dair sahip olduğu derin bir anlayışı yansıtır: İnsan ne kadar büyük olursa olsun, evren karşısında sınırlıdır. Fakat Homeros’un kahramanlarının trajik ve kahramanca doğası, insanın kendisi ile olan mücadelesinde de yatmaktadır. Akhilleus ve Odysseus gibi figürler, yalnızca fiziksel zorluklar ile değil, kendi içsel doğaları ile de yüzleşirler. Akhilleus’un öfkesi ve Odysseus’un bitmek bilmeyen eve dönüş arzusu, insanın içindeki kaosu ve huzursuzluğu simgeler. Onlar, insan ruhunun karmaşıklıklarını, çatışmalarını ve arzularını dile getiren figürlerdir. Bu kahramanlar, yalnızca antik dünyanın değil, evrensel insan doğasının da birer simgesidir. Homeros’un destanları, insanın evrendeki yeri ve kaderi üzerine derin bir meditasyondur. Dizeleri, insan ruhunun zayıflıklarını, tutkularını ve erdemlerini ortaya çıkarır. Fakat bu destanlar aynı zamanda kişinin kendi sınırlarının farkına varmasını ve bu sınırları aşmaya yönelik giriştiği o çaresiz lakin asil çabayı da temsil eder. Antik çağın bu destanları, Platon’un felsefesine ve Aristoteles'in etik anlayışına paralel olarak, insanın “arete” (Attika Yunancası: ἀρετή) mükemmellik peşindeki yolculuğunu resmeder. Homeros’un dünyasında da, tıpkı Platon’un devletinde olduğu gibi, yalnızca üstün olanlar yönetir. Bunlar, insan ruhunun en büyük potansiyelini açığa çıkaranlar, büyük kahramanlar ve düşünürlerdir. Ne var ki, bu ideal topluma yalnızca birkaç kişi ulaşabilir. Homeros’un dünyasında herkes kahraman olamaz; tıpkı Platon’un toplumunda herkesin filozof olamayacağı gibi. (Yazı karakteri yetmediği için yorumlar kısmında devam ediyorum.)

chaeilay 1 month ago

Who Built the Pyramids?

Jane Chisholm

1 Gönderi

Koca bir yaşamın en başında insanın önüne çıkan ilk metinler genellikle çocuk kitaplarıdır. Kimi zaman naif bir anlatımla kimi zaman da olabildiğince basite indirgenmiş kavramlarla şekillenen bu metinler, düşünme alışkanlığımızı, algılama biçimimizi ve nihayetinde ilgi alanlarımızı belirledikleri için sandığımızdan çok…devamı

chaeilay 1 month ago

Anlatacağıma dair söz vermiştim. Buyurunuz. DOĞU TÜRKİSTAN’IN TARİHSEL KADERİ Çin Sömürgeciliği Ve Uygur Türklerinin Mücadelesi Doğu Türkistan, Türk halklarının ana vatanı, tarih boyunca büyük imparatorlukların ve bağımsız Türk devletlerinin hâkimiyet kurduğu, stratejik önemi yüksek bir bölge olmuştur. Fakat Çin’in bölgeye…devamıAnlatacağıma dair söz vermiştim. Buyurunuz. DOĞU TÜRKİSTAN’IN TARİHSEL KADERİ Çin Sömürgeciliği Ve Uygur Türklerinin Mücadelesi Doğu Türkistan, Türk halklarının ana vatanı, tarih boyunca büyük imparatorlukların ve bağımsız Türk devletlerinin hâkimiyet kurduğu, stratejik önemi yüksek bir bölge olmuştur. Fakat Çin’in bölgeye yönelik yayılmacı politikaları, Doğu Türkistan halkı için yüzyıllardır süregelen bir sömürgeleştirme, asimilasyon ve kültürel yok ediliş sürecini de beraberinde getirmiştir. Bugün Çin'in toplama kamplarında yalnızca ve yalnızca ölümü bekleyen milyonlarca Uygur Türkü, etnik ve kültürel kimliğinden zorla koparılmaktadır. Bu durum, yalnızca günümüz siyasi olaylarının bir sonucu değildir; tam aksine, Doğu Türkistan’ın tarih boyunca maruz kaldığı baskı ve istilaların bir devamıdır. Bu makale ise, Doğu Türkistan’ın siyasi, kültürel, demografik dönüşümünü ve Çin’in bu topraklar üzerindeki sistematik tahakkümünü tarihsel bağlamda analiz etmek üzere hazırlanmıştır. Gelin, biraz da kendi tarihimizi çalışalım. KADİM DÖNEM Doğu Türkistan'da bilinen en eski Türk hâkimiyeti, Hun İmparatorluğu dönemine dayanmaktadır. Çin kaynaklarında "Xiongnu" olarak adlandırılan Hunlar, Orta Asya’nın büyük bir bölümüne yayılmış ve M.Ö. 3. yüzyılda güçlü bir devlet yapısı kurarak Çin’in kuzeyinde büyük bir tehdit oluşturmuşlardır. Doğu Türkistan, Hunların kontrolünde stratejik bir merkez haline gelmiş, İpek Yolu’nun en önemli geçiş noktalarından biri olmuştur. Hunlar, göçebe yaşam tarzına sahip olsalar da, bölgedeki ticareti ve şehirleşmeyi etkilemişlerdir. Büyük Hun İmparatoru Mete Han (M.Ö. 209-174), Çin Seddi’ni aşarak Çinlilere büyük baskılar uygulamış, Doğu Türkistan’ı Türk hâkimiyeti altına almıştır. Ancak Hunlar ile Çin arasındaki bu mücadele, Çin’in bölgeye yönelik ilerleme planlarını hiçbir zaman sonlandırmamış, aksine daha da güçlendirmiştir. Çinliler, Hunları zayıflatmak adına İpek Yolu üzerindeki ekonomik avantajlarını kullanmış ve çeşitli diplomatik manevralarla Hun devletinin parçalanmasına neden olmuştur. Hun İmparatorluğu’nun M.S. 2. yüzyılda zayıflamasıyla birlikte, Doğu Türkistan’daki Türk hâkimiyeti geçici olarak sarsılmış, ancak bölgedeki Türk varlığı hiçbir zaman sona ermemiştir. Hunların dağılmasından sonra Orta Asya’da birçok küçük Türk devleti ve boyları ortaya çıkmıştır. Ancak 552 yılında Bumin Kağan önderliğindeki Göktürkler, Orta Asya’da ilk büyük Türk devletini kurmuş ve Doğu Türkistan’ı da egemenlikleri altına almışlardır. Göktürk Kağanlığı, Türk tarihindeki ilk "Türk" adını taşıyan devlet olması bakımından büyük önem taşır. Göktürkler döneminde Doğu Türkistan, Türklerin en güçlü olduğu bölge haline gelmiş ve ilk defa Türkçe resmi devlet dili olarak kullanılmıştır. Bu dönem, Türk kültürünün yazılı hâle gelmeye başladığı ve Türk kimliğinin siyasi bir güç olarak şekillendiği önemli bir dönemdir. Tıpkı Orhun Yazıtları gibi Göktürkler’e ait yazılı belgeler, atalarımızın Doğu Türkistan ve çevresindeki varlıklarını açıkça ortaya koymaktadır. Göktürkler, Çin ile hem diplomatik hem de askeri mücadeleler yürütmüşlerdir. Bunlardan en önemlisi olan İpek Yolu üzerindeki hâkimiyet mücadelesi, Göktürkler ile Çin arasında büyük savaşlara neden olmuştur. Çin, Göktürkleri zayıflatmak üzere iç karışıklıkları körüklemiş, fakat Göktürkler Çin’i defalarca kez mağlup ederek Doğu Türkistan’ın Türk hâkimiyetinde kalmasını sağlamışlardır. Nihayetinde, Göktürk Kağanlığı 744 yılında Uygurlar tarafından yıkılmıştır. Göktürklerin ardından gelen Uygurlar, bölgedeki Türk hâkimiyetini sürdüren bir başka büyük ve güçlü uygarlık olarak Doğu Türkistan’ı kontrol altına almıştır. Uygur Kağanlığı, Türk tarihinde çok önemli bir yere sahiptir çünkü bu devlet döneminde yerleşik hayat, tarım ve şehirleşme hız kazanmış, Budizm ve Maniheizm gibi dinler bölgede etkili olmaya başlamıştır. Uygurlar, askeri başarılarının yanı sıra kültürel ve bilimsel alanda büyük ilerlemeler kaydetmişlerdir. Yazıyı geliştirmeleri, edebiyat ve sanat alanında eserler vermeleri, Türk kültürünün olduğunda çok daha ileri bir seviyeye ulaşmasını sağlamıştır. Bugün varlığını sürdüren Uygur alfabesi ve yazı dili, bu dönemde ortaya çıkan Uygur yazısı temel alınarak geliştirilmiştir. Bu dönemde Doğu Türkistan, İpek Yolu’nun en önemli kavşak noktalarından biri olarak gelişmiş, ticaret yolları üzerindeki büyük şehirler bilim, sanat ve zanaat merkezleri hâline gelmiştir. Uygurlar, Budist tapınaklar inşa etmiş, Çin, Hint ve İran medeniyetleri ile kültürel etkileşimde bulunmuş, ancak kendi kimliklerini koruyarak Türk kültürünü fazlasıyla güçlendirmişlerdir. Uygurların bu parlak dönemi, 840 yılında Kırgız saldırıları sonucu Uygur Kağanlığı’nın yıkılması ile sona ermiştir. Fakat Uygur halkı Doğu Türkistan’dan tamamen silinmemiş, Koço (Turfan) Uygur Devleti (850-1250) gibi yeni devletler kurarak bölgede varlıklarını sürdürmüşlerdir. 840 yılında Karahanlılar bölgeyi kontrol altına almış ve Türk tarihindeki ilk Müslüman devletlerden biri olmuştur. Karahanlılar, İslamiyet’i benimseyerek Doğu Türkistan’da büyük bir dönüşüm başlatmışlardır. Müslümanlık, Karahanlılar döneminde resmi din olarak kabul edilmiştir. Medreseler kurulmuş, Türk-İslam kültürünün temelleri atılmıştır. Kaşgar, İslam dünyasının önemli ilim merkezlerinden biri haline gelmiştir. Yine bu dönemde, Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig ve Kaşgarlı Mahmud’un Divânü Lügati't-Türk gibi eserleri yazılmış, Türk-İslam kültürü şekillenmeye başlamıştır. Karahanlılar, Doğu Türkistan’ı büyük bir İslam medeniyeti hâline getirerek bölgenin bugünkü kültürel kimliğinin temellerini atmıştır. Fakat 1212 yılında Karahitaylar tarafından yıkılmış, Doğu Türkistan Moğolların işgaline uğramıştır. (Yazı karakteri yetmediği için yorumlar kısmında devam ediyorum.)

chaeilay 1 month ago

Başkalarına duyulan güven eksikliği, dine olan ihtiyacı artırır. Güven eksikliği, kişinin ve toplumun içsel zayıflıklarını açığa çıkaran, fakat aynı zamanda metafiziksel kaygılara cevap arayışını da tetikleyen temel bir durumdur. Kişi, başkalarının güvenilirliğinden şüphe duyduğunda, düzenin kaotik bir evrende yeniden tesis…devamı

chaeilay 1 month ago

Bir kitap üzerine birden fazla gönderi paylaşamamak çok kötü. Neyse, bu gece Donna Tartt'ın Gizli Tarih'i içerisinde de oldukça önemli bir yer teşkil eden "metahemeralizm"den bahsetmek istiyorum. "Güzellik dehşetin ta kendisidir. Güzel bulduğumuz şeyin önünde tir tir titreriz." Metahemeralizm ile…devamıBir kitap üzerine birden fazla gönderi paylaşamamak çok kötü. Neyse, bu gece Donna Tartt'ın Gizli Tarih'i içerisinde de oldukça önemli bir yer teşkil eden "metahemeralizm"den bahsetmek istiyorum. "Güzellik dehşetin ta kendisidir. Güzel bulduğumuz şeyin önünde tir tir titreriz." Metahemeralizm ile ilk defa karşılaşan herkes, başlarda yüzeysel (hatta belki uydurma) olduğunu düşünür bu kavramın fakat baktıkça içine doğru çeken felsefi bir kuyu gibidir. Dibine inildikçe güzelliği, geçiciliği ve var olmanın dayanılmaz ağırlığını birbirine bağlayan karmaşık bir dokuyu ortaya çıkarır. Metahemeralizm, özünde geçici olanı, gelip geçeni ve yakalanması zor olanı ifade eder. Anın felsefesidir; değer verdiğimiz, nefret ettiğimiz ya da umursamadığımız her şeyin eninde sonunda yok olup gideceğinin bilincine varmaktır. Ancak aynı zamanda geçiciliğin bir kutlamasıdır da. Varoluşun gelip geçici doğasına ağıt yakmaz; aksine, onu yüceltir. Sonuçta, bir şeyi güzel yapan nedir ki? Günün birinde yok olacağı bilincinin acımasız kesinliği değil midir? Bu ve bu tarz paradokslar beni her zaman için büyülemiştir. Klasikleri çalışan, inceleyen herkes bir bakıma kalıcı olanın peşinden gider. Homer, Platon ve Sophokles’in eserleri bin yıllar boyunca korunmuştur fakat buna karşın, kadim insanlar ve eski Yunanlılar bile geçiciliğin güzelliğini anlamışlardı. Dionysos'un kendisi bunun güçlü bir kanıtıdır. Şarap ve coşkunun tanrısıdır; yalnızca zevkin değil, kaçınılmaz yıkımın da temsilcisidir. Coşku o kadar derin, o kadar tüketici bir histir ki, sonsuza dek sürmesi imkânsızdır ve tam da bu yüzden, bu uğurda çabalamaya değer bir olgudur. Metahemeralizm, bu Dionysosçu dünya görüşüyle örtüşür. Kalıcı olanın peşinde koşmanın mantığa yatkın olmayan bir iş olduğunu kavrayanların felsefesidir. Hiçbir şey kalıcı değildir: Ne güzellik, ne aşk, ne güç, ne de hayatın kendisi. Yine Yunanlılar'a döneceğim fakat esasen onlar bu gerçeği en iyi bilenlerdi. En büyük kahramanları Akhilleus, ihtişamı uzun bir ömre tercih ettiği anda kaderini mühürlemişti ve yine de o kısa ve parlak hayatı, güvenliği ve sıradanlığı seçenlerin yıllar boyu süren hayatlarından çok daha fazla kutlanmıştır. Metahemeralizm, bu gerçeği kucaklar: Kısa, ışıl ışıl bir varoluş, uzun ve sıkıcı bir hayattan sonsuz derecede daha fazla arzu edilir. Fakat metahemeralizmi gerçekten kavramak için karanlık tarafını da oldukça iyi anlamak gerekir. Bu felsefe, yalnızca güzelliğin geçici doğası ya da insan hayatının fani olması gerçeği ile ilgili değildir. Anlam arayışı eyleminin kendisinin bile nafile bir çaba olduğunu kabul etmektir. Kimileri bunun nihilist bir bakış açısı olduğunu iddia edebilir, ancak ben bunun daha ziyade gerçekçi bir perspektif olduğunu düşünüyorum. Ölümün ve çürümenin kaçınılmazlığını inkâr etmek, yanılsama içinde yaşamaktır. Metahemeralizm ise bizi bu gerçeği doğrudan kabullenmeye ve anlamı, kalıcı olamayan şeylerde bulmaya davet eder. Bu bir paradoks felsefesidir; önemsizlikte anlam, anlamsızlıkta amaç buldurur. Dolu dolu yaşamak, var olan tüm "şey"lerin gelip geçici doğasını benimsemek, yaşadığımız güzellik ve neşe anlarının, bir daha asla geri gelmeyecek olması nedeniyle daha da değerli olduğunu kavramaktır. "Meta" kelimesinin tanımına uygun olarak, gelip geçici olanın ötesine bakıp içindeki hakikati görmemizi ister. En büyük trajedisi ve aynı zamanda zaferi şudur: Bizi ölümlülüğümüzle yüzleşmeye, evrende geçici birer zerre olduğumuzu anlamaya zorlar o. Fakat bu önemsizlikten (geçici bile olsa) bir süreliğine üstün gelmemizi sağlar. Varoluşun geçici doğasını kucaklamamızı, her anı dolu dolu yaşamamızı ve o anların geçiciliğinde bir güzellik bulmamızı ister. Bence eserdeki bakkha ayininin asıl dersi de budur. Bu ayin, sadece aşırılığın ya da sefahatin bir kutlaması değildir. Ölüm karşısında hayatın bir tür onaylanışıdır; anın geçici coşkusunun sahip olduğumuz tek şey olduğunu, başka türlü yaşamanın ise varoluşun özüne ihanet etmek olduğunu kavramaktır. Metahemeralizm bir umutsuzluk felsefesi değil, derin ve sarsıcı bir bilgelik felsefesidir. Bizi gelip geçici olanın içinde neşe bulmaya, tüm şeylerin geçiciliğini kabul etmeye ve tam da bu geçicilikte güzellik ve anlam bulmaya davet eder. Aksi halde yaşamak, sadece kaçınılmaz olandan korkarak nefes almak demektir; ve bana kalırsa bu en büyük trajedidir. Zira hepimizin de bildiği üzere, güzellik dehşettir ve hem bu kadar korkunç hem de bu kadar güzel olan, hayatın gelip geçiciliğinden başka ne olabilir ki? Sorgulamaları bitirdiğimize göre şimdi de metahemeralizm temasının eserdeki işleniş biçimine bir göz atalım. Az önce de konuştuğumuz üzere, metahemeralizm, antik Yunan ve Roma medeniyetlerinin bilgeliğine derin bir saygı duyar. Bu felsefe, Homeros'un destanlarında, Sofokles'in tragedyalarında ve Platon'un diyaloglarında gizlenmiş olan evrensel hakikatleri açığa çıkarmayı amaçlar. Klasik dillerin melodileri, Latinceʼnin ağır ritmi ve Eski Yunancaʼnın zarif tınısı, metahemeralistler için sadece dilbilimsel araçlar değil, ruhsal bir yükseliş adına birer merdivendir de. Bu bakış açısıyla, bir metahemeralist için Parthenonʼun sütunları arasında dolaşmak, basit bir turistik geziden çok daha fazlası, zamanın ötesine geçen bir bağlantı, kadim bilgelikle doğrudan bir temas olarak görülür. Roman boyunca, karakterlerin Yunanca derslerinde ve klasik metinleri okurken yaşadıkları yoğun deneyimler bu temayı oldukça açık bir şekilde yansıtır. Özellikle Henry'nin Yunan tragedyalarına olan tutkusu ve grubun çeşitli ritüelleri canlandırma çabaları, klasik dünyaya duyulan özlemi yansıtır. Metahemeralizmin kalbinde, sıradan gerçekliğin ötesine geçme arzusu yatar. Bu felsefe, Longinus'un "Yüce Üzerine" adlı eserindeki fikirleri anımsatırcasına, insanı derinden sarsan, ruhu yükselten deneyimlerin peşindedir. Bu anlayışa göre gerçek bilgelik kitapların sayfalarında değil, aşkın deneyimlerin içinde gizlidir. Grubun Dionysos ayinini gerçekleştirme kararı, bu sıradan gerçekliğin ötesine geçme arzusunun en belirgin örneğidir. Ayin sırasında yaşadıkları trans hali ise metahemeralizmin aradığı türden aşkın bir deneyimi temsil eder. Fakat metahemeralizm anlayışı bu yüce arayışın tehlikelerinin de farkındadır. Tıpkı İkaros'un güneşe fazla yaklaşıp düşmesi gibi, aşırı hırslı bir metahemeralist de kendi tutkusunun kurbanı olabilir. Bu felsefe, yücelik arayışının kolayca takıntıya dönüşebileceğini ve bu takıntının insanı toplumdan, ahlaktan ve hatta kendi insanlığından uzaklaştırabileceğini kabul eder. Bir metahemeralist için en büyük mücadele, belki de bu ince çizgide yürümektir: Bir yandan sıradanlığın ötesine geçmeye çalışırken, diğer yandan insani değerleri ve toplumsal bağları korumak... Bunny'nin ölümüyle sonuçlanan olaylar zinciri, yücelik arayışının ne derecede kontrolden çıkabileceğini net bir şekilde gösterir. Karakterlerin, özellikle de Henry'nin, ideallerine ulaşmak için her şeyi göze alması, bu takıntının karanlık yönünü en iyi yansıtan örnek olacaktır. Metahemeralizm, insan doğasının iki temel gücü arasındaki gerilimi inceler: soğuk, analitik akıl ve ateşli, kontrolsüz bir tutku. Bu felsefe, Apollon ve Dionysos'un mitolojik ikiliğini anımsatır şekilde, bu iki gücün dengesini bulmaya çalışır. Bir metahemeralist için ideal, ne tamamıyla mantığın hükümranlığına teslim olmak, ne de salt duygusal dürtülere kapılmaktır. Grubun, Julian'ın derslerindeki klasik metinlerin hem entelektüel hem de duygusal boyutlarını keşfetmeleri, akıl ve tutku arasındaki dengeyi arama çabasını temsil eder. Metahemeralizm için güzellik, yalnızca yüzeysel bir hoşnutluk değil, derin bir hakikatin tezahürüdür. Bu anlayış, Keats'in "Güzellik hakikattir, hakikat güzellik" dizesini anımsatır. Bir metahemeralist, bir Yunan heykelinin kusursuz oranlarında, bir Bach füğünün matematiksel kesinliğinde veya bir Van Gogh tablosunun canlı renklerinde hem estetik bir zevk, hem de evrenin temel yasalarının bir yansımasını görür. Bu felsefeye göre estetik mükemmelliğe olan takdir, esasen varoluşun özüne dair bir anlayış geliştirmenin yalnızca bir yoludur. Güzelliği takdir etmek, bir metahemeralist için adeta bir meditasyon pratiğidir: Dikkati toplayarak, duyuları keskinleştirerek ve zihnin en derin katmanlarına inerek gerçekleştirilen bir tür ritüeldir. Romanın estetik açıdan zengin betimlemeleri (kampüsün güzelliği, klasik eserlerin zarif dili, karakterlerin giyim ve yaşam tarzlarındaki incelik) güzelliğin daha derin bir hakikate işaret ettiği fikrini destekler. Özellikle Henry'nin estetik mükemmelliğe duyduğu tutku, bu tema için ziyadesiyle iyi bir örnektir. Metahemeralizmin belki de en zorlu sorularından biri, bireysel aydınlanma arayışı ile toplumsal sorumluluklar arasındaki dengeyi nasıl kuracağı düşüncesidir. Bir yanda kişisel dönüşüm ve yüce deneyimler peşinde koşma arzusu; diğer yanda toplumun refahına katkıda bulunma ve etik değerlere bağlı kalma zorunluluğu bulunur. Bu gerilim, metahemeralist düşünürleri derin etik sorgulamalara iter: Kişisel aydınlanma uğruna toplumsal normları çiğnemek ne kadar kabul edilebilir? Bireysel trans deneyimi, kolektif iyiliğe tercih edilebilir mi? Ya da belki de gerçek aydınlanma, bu ikisinin bir sentezinde mi yatar? Grubun, Bunny'nin ölümünü örtbas etmek için aldığı kararlar ve bunun sonuçları, bireysel arzular ile toplumsal sorumluluklar arasındaki gerilimi yansıtır. Karakterlerin kendi aydınlanma ve özgürlük arayışları uğruna toplumsal normları ve ahlaki değerleri çiğnemeleri hususu, bu çatışmanın merkezinde yer alır. Nihayetinde metahemeralizm, Sokrates'in "sorgulanmamış bir hayat yaşamaya değmez" sözünü modern çağa taşıyan, insanı sürekli olarak daha derine, daha yükseğe ve daha öteye gitmeye teşvik eden bir düşünce akımıdır. Konu üzerine fikirlerinizi paylaşır ve tartışmak isterseniz çok memnun olurum.