Raf Yorumu: William James Moriarty (@moriartywj)

2023, kitap no: 7 Baş döndürücü bir kitabın ardından herkese merhaba. Kendimizi ne kadar akılcı insanlar olarak görüyoruz? Her zaman mantıklı kararlar alıyor muyuz? Bu gibi konulardaki anlayışınızı değiştirmek, ufkunuzu genişletmek istiyorsanız oldukça uygun bir kitaptı. Bu tür kitapların müptelası…devamı2023, kitap no: 7 Baş döndürücü bir kitabın ardından herkese merhaba. Kendimizi ne kadar akılcı insanlar olarak görüyoruz? Her zaman mantıklı kararlar alıyor muyuz? Bu gibi konulardaki anlayışınızı değiştirmek, ufkunuzu genişletmek istiyorsanız oldukça uygun bir kitaptı. Bu tür kitapların müptelası olarak daha önceden “Hızlı ve Yavaş Düşünme”, “Akıldışı Ama Öngörülebilir” ile “Görünmez Goril” i okumuş ve çok beğenmiştim. Bu kitapların genel yapısı yapılmış psikolojik deneyler ile insanların çok da rasyonel olmayan davranışlarını gözler önüne sermek şeklinde. “İrrasyonel” de benzer şekildeydi, hatta önceden okuduğum birçok deneye yeniden rastladım içerisinde. Farklılık olarak ise nispeten eski bir tarihte yazılmış olmasına rağmen çok daha fazla sayıda konu/deney içerip bunları daha eğlenceli ve basit bir dille aktarıyor olmasıydı. Özellikle bölüm sonlarındaki “Kıssadan Hisse” kısımları hoştu. Bir tanesinin örneği: 1. İtaat etmeden önce düşünün. 2. Komutun bir gerekçesi olup olmadığını değerlendirin. 3. Asla Yale Üniversitesi Psikoloji Laboratuvarı’nda denek olmayın. Onun dışında çok fazla olasılık bilimi güzellemesi yaptığı için ekstra beğendim. Yeni ve değişik bilgilerle şaşırmayı seven biriyseniz, yaptığınız gözlemlerle paralel olabilecek çok ilginç çıkarımlarla karşılaşmak istiyorsanız gözünüz kapalı bu kitabı okuyabilirsiniz. Beni üzen tek husus ise artık bu tarzda o kadar çok kitap okudum ki, ucundan kıyısından duymadığım deney kalmadı. Yenilerini okuyamayacak olmak gerçekten kötü, bildiğiniz özgün deneyler içeren kitaplar varsa lütfen önerin. Okurken hoşuma giden bir alıntıyı paylaşıp sonrasında son 3 gönderimde yaptığım deneylerin açıklamalarına geçeyim: Eğer iyi bir insan olduğunuzu düşünüyorsanız sizin iyi bir insan olduğunuzu düşünenlerle arkadaşlık etmeniz sürpriz değildir. Amerikalı üniversite öğrencileri hakkındaki bir araştırma, kendilerinden şikâyet eden öğrencilerin, kendileri hakkında olumlu düşünen öğrencilerle değil, olumsuz düşünenlerle aynı odada kalmayı tercih ettiklerini ortaya koyarak, kendimiz hakkındaki düşüncelerimiz olumsuz olduğunda bile bunu teyit edecek şekilde ilişki kurduğumuzu göstermiştir. Spoiler (öncesinde son 3 gönderimdeki deneyleri incelemeniz önerilir) Bölgesi! ! ! ! ! ! ! ! ! İlk iki deney: Bu iki dahiyane deneyin ikisi de, bir kuralı teyit yoluyla kesin olarak doğrulamanın mümkün olmamasına ve tek bir karşı delilin çürütmeye yeterli olmasına rağmen, insanların mevcut hipotezlerini yanlışlamaya çalışmak yerine doğrulamaya çalıştıklarını ve bu yönde delil arayışına girme eğiliminde olduklarını gösteriyor. İlk deneyde denekler bunu mevcut hipotezlerine uygun üçlüler oluşturmak suretiyle yaparlarken ikincisinde, kendilerini yanlışlayabilecek seçeneği tahlil etmeyi (7 kartı) beceremeyerek, onun yerine kendilerini doğrulayabilecek ama gerçekte kesin bir yararı olmayan 3 seçeneğine yönelerek ortaya koydular. Her iki deney -bazısında konusu değiştirilerek- defalarca tekrarlandı ve her defasında aynı sonucu verdi. Mesela benzer bir deneyde bir bilgisayar oyununda farklı şekil ve parlaklıktaki cisimlere ateş etme konusu işlendi, ama denekler hangi kurşunun hangi tip hedefi vurabileceği hakkındaki mevcut hipotezlerinden sıyrılmayı beceremediler. Linda Deneyi: Tabii ki denekler Linda’nın banka memuru (ifade f) olmasının feminist olmasından (ifade c) daha az muhtemel olduğunu düşündüler. Ancak Linda’nın feminist bir banka memuru (h) olmasının ne kadar muhtemel olduğunu değerlendirmeleri istendiğinde, bunun yalnızca banka memuru olmasından daha olası olduğunu düşündüler. Bu yargının doğru olması mümkün değil. Feminist olmayan banka memurlarının bulunması gibi basit bir nedenden ötürü, kadın banka memurlarının feminist banka memurlarından fazla olması gerektiği açık. Hata, Linda’nın tarifinin feminist tarifin tipik (temsil eden) bir örneği olmasından kaynaklanıyor; böylece Linda, deneklerin değerlendirmesi istenen ihtimale ilişkin iki kategorinin yarısına uyuyor. Linda’nın muhtemelen feminist olduğu fikri, deneklerin gözünde Linda’nın iki kategoriye de (feminist ve banka memuru) ait olma olasılığını irrasyonel bir biçimde artırıyor. Daha teknik bir ifadeyle, denekler, iki olasılığı çarpmak yerine ortalamasını almışlardır: Linda’nın feminist olma olasılığı %70, banka memuru olma olasılığı da %10 ise, feminist bir banka memuru olma olasılığı %40 değil %7 çıkar. Soru karşısında, psikoloji ve eğitim bilimleri yüksek lisans öğrencileri gibi olasılık kuramı ya da istatistik eğitimi almış kişiler bile aynı hataya düşmüşlerdir; doktorlar ile işletme stajyerlerinin yanıtları da aynıydı.